Vücuttan Kopan Uzuvlar Nasıl Muhafaza Edilmelidir?

Rutin hayatın içinden verdiğimiz bu örneklerin ortak özelliği hepsinde bir şekilde, kazara veya kasten yaralanma meydana gelebilmesidir. Bu yaralanmalar bazen ezilme, sıyrık gibi basit bir haldeyken bazen ölümcül olabilmektedir. Geniş yaralanma skalası içerisinde elbette vücuttan uzuv kopmaları gibi ciddi yaralanmalar bulunmaktadır.

Kopma şeklindeki yaralanmaların insanın kalan tüm yaşamını doğrudan etkilediğini ve bu konuda toplumda çok fazla yanlış bilgi olduğunu gördüğümüzden dolayı bu yazıyı sizinle paylaşmamız gerektiğini hissettik.

Uzuv kopmalarında 112’yi aramanızı ve acil yardım talep etmenizi hatırlattıktan sonra..

1. Kopan uzuv ne kadar süre canlılığını korur?

Vücuttan kopan uzvun canlılığını koruyabilmesi için sahip olduğu süre oldukça azdır. En fazla beklenebilecek süre ortalama 7-8 saat olup, daha fazla süre geçen vakalarda uzvun canlı kalma ihtimali azalmaktadır. En geç 7-8 saat içerisinde ameliyat yapılacak merkeze ulaşmış olmak gerekmektedir. Bu merkezlere ulaşım sağlanana kadar da uzuvlar uygun koşullarda saklanmalıdır.

2. Kopan uzuv en fazla ne kadar sürede yerine dikilebilir?

Uygun koşullarda kopan uzuv en geç 12 saat içerisinde yerine dikilebilir. 

12 saatte dikilir dedik peki neden en geç 7-8 saat içerisinde hastaneye ulaştırılmalı?

Kopan uzvun ameliyatla 4-5 saatte yerine dikileceğini ve en geç 12 saatte dikilmiş olması gerektiğini düşünürsek ameliyat süresi çıkarıldığınde geriye 7-8 saat gibi bir süre kalmaktadır.

Ameliyat süresinin uzunluğnden dolayı geriye 7-8 saat gibi kimi zaman kısa kimi zaman uzun süre kalmaktadır.

Not: Vücuttan kopan uzuv ne kadar büyükse oksijen ve kan gereksinimi o kadar fazla olacağından dolayı yaşam ömrü boyutuyla ters orantılı olarak azalacaktır. Ondan dolayı büyük uzuv kopmalarında 7-8 saat geçerli olmayabilir. Zaten her koşulda olabilecek en kısa sürede hastaneye ulaşma hedeflenmelidir.

3. Kopmuş uzuv parçası nasıl saklanmalıdır?

İlk olarak kopan uzuv, düştüğü yerden alınıp steril sıvı ile bolca yıkanmalıdır. Çünkü içerisinde bulunabilecek yabancı materyalin (toz, toprak, kum, taş..vs) temizlenmesinin en uygun ve doğru yöntemi steril sıvı ile bolca yıkanıp temizlenmesidir.

Peki steril sıvıdan kastımız nedir? 

Kullanılabilecek en uygun sıvı: Serum izotonik‘tir. Yani %0.9 NaCl ihtiva eden steril sudur. Diğer bir adlandırılması olarak: İzotonik Sodyum Klorür Solüsyonu. Yakın bir eczane varlığında ulaşıp temin edilebilecek olan bu solüsyon ilk yardım amacıyla seçilmesi gereken en önemli sıvıdır. Eczane mevcut ise ayrıca gazlı bez de alınmalıdır.(sebebini birkaç satır aşağıda açıklayacağız.)

Eczaneye ulaşımın zor olduğu yerlerde ikamet eden kişilerin bu solüsyona ulaşamaması durumda ise tercih edebilecekleri temizleme aracı marketlerde hazır olarak satılan temiz, açılmamış içme sularıdır. 1-1.5 litre kadar temiz suyu kopan uzuvları bolca yıkayacak şekilde kullanabiliriz.

Eczane mevcut ise gazlı bez(spanç) da alınmalıdır. Çünkü kopan uzuv yıkandıktan sonra ıslak bir gazlı bez ile sarılmalıdır. Bu dokunun daha uzun süre canlı kalması için gereklidir. Gazlı bez bulunamayan durumlarda temiz bir havlu da kopan uzvun muhafaza edilmesinde istediğimiz fonksiyonu yerine getirebilir.

Kopan uzva uygulanması gerekenleri madde halinde özetlersek;

1. Steril bir sıvı (serum izotonik / içme suyu) bolca yıkanmalıdır.
2. Ardından steril bir bez (gazlı bez / spanç) yine steril sıvı ile yıkanmalıdır. Islatılmış bez kopan uzvu tam kapatacak şekilde etrafına sarılmalıdır.
3. Bez ile sarılmış uzuv dayanıklılığı fazla olan, kolay yırtılıp da içerisine su almayacak bir poşete konulmalıdır. Bu amaçla yumurta poşetleri veya buzdolabı saklama poşetleri kullanılabilir.
4. Poşet içerisine konulmuş olan uzuv, poşet ile birlikte içerisi soğuk su ve buz ile dolu ve yüksekliği fazla olan bir kaba konulmalıdır.

Not: Vücuttan kopan uzuv direkt olarak su veya buz ile kesinlikte temas etmemelidir. İndirekt yolla (doğrudan temas etmeksizin) soğutulma tercih edilmelidir. Çünkü buz ile doğrudan temas eden vücut parçasının yaşam ömrü daha kısa olmaktadır.

Sonuç olarak ulaşmamız gereken noktayı şu şekilde tarif edebiliriz.

Dayanıklı bir poşet var. Bu poşetin içinde ıslak gazlı bez veya yine ıslak steril başka bir bez ile sarılmış olarak bulunan uzuv mevcut. Bu poşeti derinliği fazla olan içerisinde buz ve soğuk su karışımı bulunan bir kaba ağzı kapalı olacak şekilde daldırmışız.

Diğer taraftan uzvun koptuğu vücut bölgemizde ise yine gazlı bez veya steril başka bir bez var. Gazlı bez etrafı bandaj ile sıkıca kapatılmış ve bu şekilde kanama önlenmeye çalışılıyor. Ayrıca kanamayı azaltmak için kesilen bölge yüksekte tutuluyor.

4. Kopan uzuvlara batikon/tentürdiyot damlatmalı mıyız?

Batikon gibi iyotlu çözeltiler her ne kadar yara pansumanlarında kullanılsa da kopan uzuvların temizlenmesinde ilk etapta tercih edilmemeli, izotonik solüsyon veya temiz içme suyu kullanılmalıdır.

Batikon gibi antiseptik çözeltiler yara iyileşmesini yavaşlatmaktadırlar.

Not: Eski doktorların bir sözü vardır: “Gözüne damlatmayacağın şeyi yaraya sürme!”

5. Kopan uzvun bulunduğu vücut kısmındaki kesi/yara/açıklığın bakımı nasıl olmalıdır?

Kopan uzva uygulanan prosedürün aynısı vücutta uzvun koptuğu yere de uygulanmalıdır. Kopan bölgedeki yara bol temiz su/izotonik ile bolca yıkanmalıdır. 

Ardından evde mevcut ise spanç(gazlı bez) ile yara bölgesi kapatılmalı ve ardından bandaj yardımıyla tüm yara kapatılmalıdır. Bu sayede kanama önlenmiş olur. Kanama varlığında yapılabilecek diğer şeyler;

1. Yaranın yukarıda tutulması
2. Sıkı bandaj
3. Turnike(Çok fazla kanama varsa)

6. Kopan uzuv muhafaza edilirken en sık yapılan yanlışlar nelerdir?

• Uzvun direkt buz veya su ile temas etmesi
• Uzvu bol su ile yıkamamak (kirli yaralarda enfeksiyon riski yüksektir)
• Uzvu kaybetmek veya hastaneye getirmeyi unutmak

7. Vücuttan uzuv kopmalarında antibiyotik uygulanmalı mıdır? Neden?

Vücuttan uzuv kopmaları, ilgili vücut kısımlarının tam kat kesileri sonucu meydana geldiğinden dolayı derin kesilerdir. Derin kesiler iltihaplanma gibi enfeksiyonlara daha açıktır. Enfeksiyona daha yatkın oldukları gibi geçirilen enfeksiyonlar daha şiddetli olmaktadır. 

Ciddi yaralanmalarda antibiyotik uygulanmalıdır. Hatta acillerde yara korunmasında sıklıkla 3`lü antibiyotik kullanımı tercih edilmektedir.

(3lü antibiyoterapi: 1 gr Flagyl – 80mg Genta – 1 gr Sefazol)

Not: Alkol kullanımı mevcut olan hastalarda ‘disülfiram reaksiyonuna’ neden olacağından dolayı Flagyl antibiyotiği verilemeyecektir.

Disülfiram reaksiyonu nedir?

Disülfiram aldehit dehidrojenaz enzimini bloke eder ve bu maddeyle beraber alkol alınması durumunda vücutta asetaldehit birikmesi sonucu bu tablo açığa çıkar. Taşikardi, hipotansiyon, dispne, bulantı ve kusmayla kendini gösterir. Kronik alkol kullanımının önemli bir sonucudur.

8. Vücuttan uzuv kopmalarında tetanoz aşısı yapılır mı?

Her türlü vücut bütünlüğü bozulan durumda tetanoz aşısı yapıldığını ‘tetanoz hakkında tüm merak ettikleriniz’ isimli yazımızda belirtmiştik. Vücuttan uzuv kopmasında da aynı şekilde tetanoz aşısı yapmak gerekmektedir.

9. Peki, alkollü hastada tetanoz aşısı yapılır mı?

Flagyl antibiyotiğinin alkollü hastada uygulanmama nedenini açıklamıştık. Alkollü hastada tetanoz aşısı yapılmasının sakıncası yoktur.

10. Vücuttan uzuv kopmalarında kuduz aşısı yapılmalı mıdır?

Eğer vücuttan uzuv kopması memeli bir hayvan ısırığı veya tırmalaması gibi hayvan temasının olduğu herhangi bir durumda gerçekleşirse kuduz aşısı yapılmalıdır.

Kuduz aşısının hangi durumlarda yapıldığını ‘kuduz hakkında tüm merak ettikleriniz’ isimli yazımızda paylaşmıştık. Bunun haricindeki durumlarda kuduz aşısı yapılmasına gerek yoktur.

11. Vücuttan kopan uzvun yerine dikilemeyeceği durumlar:

1. Kopan uzvun büyük ve düzensiz parçaya ayrılması
2. Kopan uzvun uygun koşullarda saklanmaması
3. Kopan uzvun istenen sürede getirilmemesi
4. Kopan uzvun canlılığını yitirmiş olması

12. Doktorumuz kopan uzvun yerine dikilemeyeceğini söyledi. Peki yerine dikilemezse ne gibi bir işlem yapılır?

Bu gibi durumlar varlığında ‘güdük kapatma’ olarak adlandırılan işlem uygulanmaktadır. Bu işlemde uzvun koptuğu kısım düzgün bir şekle getirildikten sonra üzerindeki deri katlantısı açıkta kalan yeri tam olarak örtecek şekilde o bölge üzerine dikilir. Deri bütünlüğü tekrardan sağlanmış olur.