Çinko, vücudumuzun enfeksiyonlarla savaşmak ve yeni hücreler üretmek için kullandığı bir mineraldir. Yaraları iyileştirmek ve tüm hücrelerinizdeki genetik plan olan DNA’yı oluşturmak için önemlidir. Çinko eksikliği nadir görülse de birçok sağlık sorununa neden olabilir.
Birçok bitkisel ve hayvansal besin çinko yönüyle zengindir. Ancak yetersiz bezlenme nedeniyle çinko eksikliği yaşıyorsanız; büyüme ve gelişme geriliği, iştahsızlık ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi belirtiler yaşayabilirsiniz.
Daha ciddi vakalarda ise çinko eksikliği; saç dökülmesi, ishal, cinsel olgunlaşmada gecikme ve göz ve cilt lezyonları gelişmesine neden olabilir. Ayrıca erkeklerde sertleşme bozukluğu, iktidarsızlık ve hipogonadizm gelişmesine neden olabilir.
Belirtileri
Çinko, vücudunuz tarafından hücre üretimi ve bağışıklık fonksiyonlarında kullanılır. Ayrıca, büyüme ve gelişme, cinsel gelişim ve üremenin de önemli bir parçasıdır. Çinko eksikliğiniz olduğunda, vücudunuz sağlıklı yeni hücreler üretemez.
Vücuttaki pek çok sistemi etkilediğinden, çinko eksikliğinin tek bir belirgin belirtisi yoktur.
Çinko eksikliği belirtileri:
- Bağışıklık sistemi zayıflayacağından boğaz ve idrar yollarında enfeksiyon riski artar
- Saç dökülmesi
- Dikkat, uyanıklık veya konsantrasyon eksikliği
- Koku ve tat duyusunda azalma
- Ağızda metalik tat
- İshal
- İştah kaybı
- Kilo kaybı
- Cilt yaraları
- Yara iyileşmesinde gecikme
- Dudaklarda çatlaklar, dudak cildinin soyulması
- Tırnakların yapısında bozulmalar
- Erkeklerde prostat bezi rahatsızlıkları (1)
- Kadınlarda düzensiz menstrüasyon (regl)
- Yaşa bağlı makula dejenerasyonu riskinin artması nedeniyle görme sorunları
Çinko büyüme ve cinsel gelişim için de gereklidir, özellikle ergenlik çağındaki uzun süreli çinko yetersizliği büyüme gelişme geriliğine neden olabilir.
Kolajen üretiminde kofaktör olan çinko, sağlıklı ve genç bir cilt görünümü için gereklidir.
Risk faktörleri
DNA üretiminde ve yeni hücre yapımında dolayısıyla büyüme ve gelişmede görev alan çinkonun gebelerdeki eksikliği, gebe annenin karnındaki bebeğin sağlıklı şekilde gelişmesine engel olabilir.
Hamile kadınlar normalden daha fazla çinkoya ihtiyaç duyarlar çünkü vücutlarındaki çinko, gelişmekte olan bebeğe yardımcı olmak için gereklidir.
Hamile kadınların hamilelik sırasında ve emzirme döneminde yeteri kadar çinko almaları, bebeklerinin sağlıklı şekilde gelişmesini sağlamak için önemlidir. Gebelik süresince kullanılması önerilen multivitaminler çinko gibi gerekli vitamin ve minerallerin eksiksiz alınmasına yardım eder.
Ayrıca, sizin veya eşinizin çinko eksikliği varsa, hamile kalmakta güçlük çekebilirsiniz. Çünkü yetersiz çinko seviyeleri erkeklerde testosteron seviyesnin düşmesine ve sertleşme bozukluğu gelişmesine neden olabilir (2).
Sertleşme Sorunu ve Çinko İlişkisi
Aşırı alkol kullanan kişiler de eksiklik riski altındadır. Bazı araştırmalar, alkolün vücudunuzun çinkoyu sindirmesini zorlaştırdığını gösteriyor (3).
Diyette ile fazla bakır ve demir almak da çinko emilimini engeller. Örneğin uzun süre demir eksikliği ilacı kullanmak, çinko emilimini azaltarak çinko eksikliğine neden olabilir.
Karaciğer, çinko metabolizmasından sorumlu ana organdır. Karaciğer sirozu gibi kronik karaciğer hastalıkları, böbreklerden çinko atılımı artırarak aşırı çinko kaybına neden olabilir (4).
Ülseratif kolit, Crohn hastalığı, bölgesel enterit ve bağırsak baypası gibi bağırsakların emilim kapasitesini düşüren hastalıklarda ise çinko yeteri kadar emilemeyebileceği için çinko eksikliği gelişebilir.
Ayrıca aşağıdakiler gibi bazı ilaçların kullanılması çinko eksikliğinin gelişmesine katkı sağlayabilir (5, 6):
- ACE inhibitörleri: Anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri, hipertansiyon tedavisinde yaygın olarak kullanılırlar. Coversyl, Delix, Enapril gibi.
- ARB’ler: Anjiyotensin reseptör blokerleri, hipertansiyon tedavisinde kullanılırlar. Hyzaar, Cozaar, Eklips gibi.
- Tiyazid diüretikleri: Bu ilaçlar idrar miktarını arttırırlar. Ödem ve hipertansiyon tedavisinde kullanılırlar. Desal, Aldactone, Fludex gibi.
- PPİ: Proton pompa inhibitörleri, mide asidini azaltarak mide yanması şikayetlerini azaltab bir grup ilaçtır. Çinko emilimini önemli ölçüde azaltır ve vücuttaki çinko depolarının azalmasına neden olabilirler. Lansor, Nexium, Panto, Pantpas, Pulcet, Nexstep ve Panocer gibi.
Tanı
Çinko, vücudunuzdaki hücreler arası mesafede az miktarda dağılır. Bu nedenle, basit bir kan testi ile çinko eksikliğinin tespit edilmesi zordur.
Kan testinde çinko seviyesinin düşük olması çinko eksikliğini gösterirken, kan testinde çinko seviyesinin normal olması çinko eksikliği olmadığını kesin şekilde göstermeye yetmez.
Saçın çinko açısından incelenmesi veya çinko tat testi de çinko eksikliği tanısında destekleyici kanıt olarak kullanılabilir.
Çinko tat testi, çinkonun doğal minerali veya hoş olmayan tadını tespit edebilmenin, vücudunuzda yeterli çinko bulunmasına bağlı olduğu fikrine dayalı olarak çalışır.
Bazı hastalıklar, çinkonun vücudunuzda işlenmesine ancak iyi emilmemesine neden olabilir. Çinko eksikliği de bakır eksikliğine yol açabilir. Çinko seviyelerinizin düşmesine neden olan rahatsızlığı bulmak için, doktorunuz bazı ek testler yaptırmanızı önerebilir.
Tedavi
Çinko eksikliğini gidermenin en güzel yolu çinko içeriği yüksek olan sağlıklı besinleri bol tüketmektir.
Çinko takviyeleri ile tedavi hızlıca sağlanabilir ancak çinko bazı ilaçlarla etkileşime girebileceğinden dikkatli kullanılmalıdır.
Beslenme
Uzun süreli çinko tedavisinin temeli çinko içeriği yüksek sağlıklı besinleri daha fazla tüketmektir. Çinko eksikliğini gidermek için öncelik verebileceğiniz besinler:
- Kırmızı et
- Kümes hayvanları
- Baklagiller
Eğer vejetaryenseniz, yediğiniz yiyeceklerden ihtiyacınız olan çinko miktarını almak daha zor olabilir. Alternatif çinko kaynakları olarak kuru fasulye, kaju fıstığı, bezelye ve bademi değerlendirin.
Takviye
Çinko birçok multivitamin takviyesinde bulunur. Bazı soğuk algınlığı pastillerinde de bulunur, ancak hasta değilseniz soğuk algınlığı ilacı almamalısınız. Sadece çinko içeren takviyeler de satın alabilirsiniz.
Vücudunuzdaki çinko miktarını artırmak için takviye kullanıyorsanız dikkatli olun. Çinko bazı antibiyotikler, artrit ilaçları ve diüretiklerle etkileşime girebilir.
Doktora ne zaman gitmeliyim?
Çoğu durumda çinko eksikliği acil bir durum değildir.
Bununla birlikte, özellikle hamileyseniz, çinko seviyenizin yetersiz olabileceğinden şüpheleniyorsanız, doktorunuzla iletişime geçmelisiniz. Çinko, anne karnındaki bebeğin sağlıklı gelişimi için gereklidir.
Çinko eksikliğiniz olduğunu biliyorsanız ve birkaç gün süren ishaliniz varsa doktora başvurmalısınız. Bağırsaklarınızın enfeksiyonla savaşmasına yardımcı olan bu mineralin eksikliğinde enfeksiyonunuz daha ciddi hale gelebilir.
Herhangi bir rahatsızlıkta olduğu gibi, aşağıdaki rahatsızlıklarda bir sağlık uzmanınıza danışmalısınız:
- Baş dönmesi veya mide bulantısı hissetmek
- Geçmeyen baş ağrısı
- Bilinç kaybı yaşamak
YORUM YAP