Çinko Toksisitesi

Çoğu insan için günlük 40 mg’a kadar çinko takviyesi almanın olumsuz yan etkilere neden olması beklenmez. Bununla birlikte 40 mg üzerinde çinko takviyesi almak çinko toksisitesi gelişmesine, kısa ve uzun vadede çeşitli yan etki riskleri gelişmesine neden olabilir.

Çinko, vücudunuzda 100’den fazla kimyasal reaksiyonda yer alan önemli bir mineraldir. Çinko eksikliği bağışıklık sisteminin zayıflaması, yaraların geç iyileşmesi ve büyüme geriliği gibi birçok sağlık sorununa neden olur. Peki çinko toksisitesi ne gibi sorunlara neden olur?

Çinko yeni DNA üretimi, hücre bölünmesi ve dolayısıyla büyüme ve gelişme için gereklidir. Ayrıca bağışıklık sisteminin güçlenmesinde, yaraların hızlıca iyileştirilmesinde ve ve üreme sağlığında çinko gereklidir (1). Peki, çok fazla çinko alırsanız ne olur?

Çinko için önerilen en yüksek günlük alım: 40 mg’dır (1).

Çinko açısından bilinen en zengin besinlerden biri istiridyedir. 100 gramlık istiridye porsiyonu yemek günlük çinko ihtiyacının 5 katından fazla çinko sağlar.

Bazı doğal besinler o kadar çok çinko içerirler ki, onları yediğinizde günlük çinko alım üst sınırının (40 mg) çok üzerinde çinko almış olursunuz. Ancak doğal besinlerle ne kadar çok çinko alınırsa alınsın bilinen bir aşırı doz çinkoya bağlı yan etki bildirilmemiştir (2).

Bulantı ve kusma

Mide bulantısı ve kusma, çinko toksisitesinin yaygın görülen yan etkileridir.

Soğuk algınlığı tedavisinde çinko takviyelerinin etkinliği üzerine yapılan 17 çalışmanın gözden geçirilmesi; çinkonun soğuk algınlığı süresini azaltabileceği ancak yan etkiye neden olma sıklığının yüksek olduğunu göstermiştir. Çalışma katılımcılarının %46’sı mide bulantısı yaşadıklarını bildirdi (3).

225 mg’ın üzerindeki çinko dozları kusturucudur. Bu kadar yüksek çinko dozları, hızlı bir şekilde kusmaya neden olabilir. Bir vakada, 570 mg’lık tek bir çinko dozundan sadece 30 dakika sonra şiddetli bulantı ve kusma başladı (4, 5).

Bununla birlikte, daha düşük dozlarda da kusma meydana gelebilir. Günde 150 mg çinko alan 47 sağlıklı insanda yapılan altı haftalık bir çalışmada, katılımcıların yarısından fazlası bulantı ve kusma yaşadı (6).

Kusma, aşırı çinko alımından kaynaklanabilecek sağlık risklerini ortadan kaldırabilir. Aslında vücudunuz, aşırı çinko almanın zararlarından kurtulmak için kendini kusturarak midenizi temizleme yoluna gidebilir. Ancak aşırı çinko alımı sonrası kusmak, çinko toksisitesinin neden olabileceği tüm yan etkilere engel olamayabilir.

Doktor önerisi olmadan günlük önerilen en yüksek çinko dozunun (40 mg) üzerinde çinko almayınız. Eğer fazla miktarda çinko aldıysanız ve bulantı veya kusma hissi yaşıyorsanız lütfen doktorunuza danışın.

Mide bulantısı ve kusma, toksik miktarlarda çinko alımına karşı gelişen yaygın ve genellikle ani başlayan reaksiyonlardır.

Mide ağrısı ve ishal

Aşırı çinko alımı sonrası mide ağrısı ve ishal genellikle bulantı ve kusma ile birlikte görülür. Mide ağrısı ve ishal çinko toksisitesinin sık görülen belirtileridir. Bazı durumlarda, ciddi sindirim sistemi hasarı ve kanama meydana gelebilir.

Eğer vücunuza zarar verebilecek bir şeyler yer veya içerseniz, vücudunuz akılcı bir yöntemle kusarak yukarıdan ve ishal olarak aşağıdan bu zararlı şeyleri çıkarmaya çalışır.

Soğuk algınlığı tedavisinde çinko takviyelerinin etkinliği üzerine yapılan 17 çalışmanın incelenmesi; katılımcıların yaklaşık %40’ının karın ağrısı ve ishal yaşadığını gösterdi (3).

Nadir olmasına rağmen, aşırı çinko alımına bağlı bağırsak tahrişi ve sindirim sistemi kanaması da bildirilmiştir.

Bir vaka çalışmasında, bir kişi akne tedavisi için günde iki kez 220 mg çinko sülfat aldıktan sonra bağırsak kanaması yaşadı (7).

Üstelik, % 20’den fazla çinko klorür konsantrasyonlarının gastrointestinal sistemde geniş aşındırıcı hasara neden olabileceği bilinmektedir (8, 9).

Çinko klorür, çinko takviyelerinde kullanılmaz. Ancak ev ürünlerinin kazara yutulması nedeniyle çinko klorür zehirlenmesi meydana gelebilir. Yapıştırıcılar, dolgu macunları, lehim pastaları, temizlik kimyasalları ve ahşap kaplama ürünlerinin tümü çinko klorür içerir.

Grip benzeri belirtiler

Önerilen en yüksek dozdan (günlük 40 mg) daha fazla çinko almak ateş, titreme, öksürük, baş ağrısı ve yorgunluk gibi grip benzeri semptomlara neden olabilir (10).

Bu gibi belirtiler, diğer minerallerin aşırı alımlarında (toksisite) ve diğer birçok sağlık sorununda ortaya çıkabilir. Bu nedenle bu belirtilerle çinko toksisitesi tanısını koymak zordur.

Doktorunuz çinko toksisitesi dahil olmak üzere herhangi bir mineral toksisitesinden şüphelendiğinde beslenme düzeniniz ve kullandığınız tüm ilaçlar ve takviyeler hakkında size sorular soracaktır. Kullandığınız tüm besin takviyeleri hakkında doktorunuza yeterli bilgiyi verdiğinizden emin olun.

Ayrıca doktorunuz, kandaki mineral seviyelerinizi görmek üzere kan tahlili yaptırmanızı da önerebilir.

HDL (iyi) kolesterol seviyesinin düşmesi

HDL “iyi kolesterol” olarak bilinir çünkü kolesterolü vücudunuzdan atılmak üzere karaciğerinize taşır. Dolayısıyla HDL, aslında kandaki kolesterol seviyesini düşürmeye yardım eder.

Yetişkinler için HDL kolesterol seviyesinin 40 mg/dL’den yüksek olması önerilmektedir. Düşük HDL seviyeleri, kalp-damar hastalığı yaşama riskinizi arttırır.

Çinko ve kolesterol düzeyleri üzerine yapılan birkaç çalışmanın incelenmesi, günde 50 mg’dan fazla çinko takviyesinin “iyi” HDL seviyenizi düşürebileceğini ve “kötü” LDL kolesterolünüz üzerinde herhangi bir etkisi olmayacağını düşündürmektedir (11, 12, 13).

Yüksek dozda ve uzun süreli çinko takviyesi almak, HDL “iyi” kolesterol seviyelerinde düşüşe neden olabilir. Bu, kalp-damar rahatsızlığı yaşama riskinizi arttırır.

İnceleme ayrıca, günde 30 mg çinko dozunun, 14 haftaya kadar alındığında HDL üzerinde hiçbir etkisi olmadığını belirtiyor (11). Bu dozun, günlük önerilen en yüksek doz olan 40 mg’dan daha düşük olduğuna dikkat ediniz.

Kolesterol seviyelerini etkileyen çok fazla faktör vardır. Yine de uzun süreli çinko takviyeleri alıyorsanız çinkonun HDL (iyi kolesterol) düşürücü etkisine dikkat etmelisiniz.

Damak tadında bozulma

Çinko tat alma duyunuz için önemlidir. Aslında, çinko eksikliği hipoguzi adı verilen bir duruma yani tat alma yeteneğinizde bir işlev bozukluğuna neden olabilir (1).

İlginç bir şekilde, önerilen seviyelerin üzerinde (aşırı) alınan çinko, ağzınızda kötü veya metalik bir tat da dahil olmak üzere tat değişikliklerine neden olabilir.

Damak tadının bozulmasına neden olan bu yan etki, soğuk algınlığı tedavisi için geliştirilen çinko pastilleri veya sıvı çinko takviyeleri hakkında araştırma yapan çalışmalarda rapor edilmiştir.

Bazı çalışmalar faydalı sonuçlar bildirse de, kullanılan dozlar genellikle günde 40 mg’ın oldukça üzerindedir ve yan etkiler yaygındır (3).

Örnek olarak bir haftalık bir araştırmaya katılanların %14’ü, uyanıkken her iki saatte bir 25 mg çinko takviyesi ağızlarında çözdükten sonra gelişen tat bozukluğu yan etkisinden yakındı (14).

Sıvı çinko takviyesi kullanılan başka bir çalışmada, katılımcıların %53’ü ağızlarında metalik tat bildirmiştir. Ancak, bu semptomların ne kadar sürdüğü belirsizdir (15).

Çinko takviyelerini, pastilleri veya ilaçları kullanıyorsanız, ürün belirtildiği şekilde alınsa bile bu yan etkilerin ortaya çıkabileceğini unutmayın.

Bakır eksikliği

Günde 40 mg’ın üzerinde alınan düzenli ve uzun süreli çinko dozları, bakır emilimini engelleyebilir. Bu, çeşitli kan hastalıklarıyla ilişkili bakır eksikliğine neden olabilir.

Çinko ve bakır, ince bağırsağınızdan kana emilmek için birbiriyle rekabet ederler.

Önerilenden fazla alınan çinko takviyeleri, vücudunuzun bakırı emme kabiliyetine müdahale edebilir. Zamanla, bu bakır eksikliğine neden olabilir.

Çinko ve demir gibi bakır da insan sağlığı için önemli bir mineraldir.

Bakız, demir emilimine ve demir metabolizmasına yardımcı olarak kırmızı kan hücresi üretimini destekler. Beyaz kan hücresi oluşumunda rol oynar ve bağışıklık sisteminin güçlü olması için gereklidir. Güçlü ve sağlıklı kemikleri destekler ve sinir sisteminizin düzgün çalışmasını sağlar (17).

Kırmızı kan hücreleri vücudunuzda oksijen taşırken, beyaz kan hücreleri bağışıklık fonksiyonunuzda kilit oyunculardır.

Çinko nedeniyle gelişen bakır eksikliği, çeşitli kan hastalıklarıyla ilişkilidir (17, 18, 19):

• Demir eksikliği anemisi: Vücudunuzdaki yetersiz miktarda demir nedeniyle yeterli veya sağlıklı kırmızı kan hücreleri üretilemez. Demir eksikliği anemisi gelişir.
• Sideroblastik anemi: Demiri düzgün bir şekilde metabolize edememe nedeniyle sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin eksikliği.
• Nötropeni: Oluşumlarındaki bir bozulma nedeniyle sağlıklı beyaz kan hücrelerinin eksikliği.

Bakır eksikliğiniz varsa bakır takviyelerinizi çinko içeren takviye veya ilaçlarla birlikte almamaya özen gösterin.

Enfeksiyon sıklığında artış

Çinko, bağışıklık sisteminin sağlıklı şekilde çalışması için gerekli ve önemli olmasına rağmen, çok fazla çinko, bağışıklık yanıtınızı zayıflatabilir (17).

Bu genellikle anemi ve nötropeninin bir yan etkisidir, ancak çinko kaynaklı kan hastalıklarının dışında da ortaya çıktığı gösterilmiştir.

Laboratuvar ortamında yapılan çalışmalarda, fazla çinko, bir tür beyaz kan hücresi olan T hücrelerinin işlevini azaltmıştır. T hücreleri, zararlı patojenlere bağlanarak ve onları yok ederek bağışıklık sisteminde önemli bir rol oynar (17, 20, 21).

İnsan çalışmaları da bunu desteklemektedir, ancak sonuçlar daha az tutarlıdır.

11 sağlıklı erkekle yapılan küçük bir çalışmada, altı hafta boyunca günde iki kez 150 mg çinko yuttuktan sonra katılımcıların bağışıklık tepkisi azaldığı bulundu (22).

Bununla birlikte, bir ay boyunca günde üç kez 110 mg çinko takviyesinin yaşlı yetişkinler üzerinde etkileri farklılıklar gösterdi. Bazılarının bağışıklık sistemi güçlenirken bazılarının bağışıklık yanıtı zayıfladı (23).

Günlük önerilen en yüksek miktar olan 40 mg üzerinde çinko takviyesi, bağışıklık tepkinizi baskılayarak sizi hastalık ve enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale getirebilir.

Tedavi

Aşırı çinko aldığınızın farkındaysanız veya aşırı miktarda çinko aldığınızdan şüpheleniyorsanız hızlıca bir sağlık kuruluşuna başvurun.

Çinko zehirlenmesi potansiyel olarak yaşamı tehdit eder. Bu nedenle, çinko zehirlenmesi tedavisi için bir acil serviste hemen tıbbi yardım almak önemlidir.

Sütün içindeki yüksek miktarda kalsiyum ve fosfor, sindirim sistemindeki çinkonun emilimini engellemeye yardımcı olabileceğinden, süt içmeniz önerilebilir. Aktif kömür benzer bir etkiye sahiptir (24).

Şiddetli zehirlenme vakalarında şelatlayıcı ajanlar da kullanılabilir. Bunlar kanda bağlanarak fazla çinkonun vücuttan atılmasına yardımcı olur. Daha sonra hücreleriniz tarafından emilmek yerine idrarınızla atılır.

Çinko takviyeleri nasıl kullanılmalı?

Bazı gıdalar günde 40 mg üst sınırının oldukça üzerinde çinko içerirler. En çok çinko içeren besinler ne kadar tüketilirse tüketilsinler, çinko zehirlenmesine neden olabilecek bir vaka bildirilmemiştir.

Çinko zehirlenmesi, multivitaminler, besin takviyeleri ve çinko ilaçlarının aşırı kullanımı sonrasında gelişebilir. Günlük çinko ihtiyacınıza göre takviye kullanın veya doğal olarak bol miktarda çinko içeren besinleri tercih edin.

Çinko için önerilen en yüksek günlük alımın 40 mg olduğunu unutmayın (1).

Çinko toksisitesinin hem akut hem de kronik etkileri olabilir. Zehirlenme belirtilerinizin şiddeti büyük ölçüde doz ve alım süresine bağlıdır.

Yüksek dozda çinkonun kısa sürede yutulması yüksek ihtimalle bulantı, kusma ve mide ağrısı gibi gastrointestinal belirtilere neden olabilir. Çinko içeren ev ürünlerinin kazara yutulması gibi ciddi ve tehlikeli durumlarda, sindirim sisteminde korozyon ve kanama meydana gelebilir.

Uzun süreli çinko takviyesi kullanımı ise, HDL (iyi) kolesterol seviyesinin düşmesine, bakır eksikliğine ve bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi ani gelişmeyen ancak daha ciddi yan etkilere neden olabilir.

Genel olarak herhangi bir çinko takviyesi veya multivitamin kullanmadan önce bir sağlık profesyoneline danışmanızda fayda vardır. Doktorunuz çinko eksikliği durumunda ihtiyacınıza, genel sağlık durumunuza ve beslenme koşullarınıza göre doz ayarlaması yapacaktır.