Yüzeyel Mantar Enfeksiyonları (Dermatofitozis)

Mantar enfeksiyonu, mantarların cilt üzerinde, tırnaklarda veya saçlarda oluşturduğu enfeksiyondur.

Vücudunuzda koyu renkli, kötü kokulu ve kaşıntılı yerler mi var? Yüzeyel mantar enfeksiyonunuz (Dermatofitoz – Tinea) olabilir mi?

Mantarlar doğada hemen her yerde bulunurlar. Hayvanlardan, topraktan, havadan ve insanlardan bulaşabilirler. Yaptıkları yüzeyel enfeksiyonlara dermatofitoz ya da tinea denilir.

Dermatofitozis nedir?

Dermatofitozis, dermatofit denilen mantarların cildin üst tabakalarında, keratinize bölgede yaptığı hastalıklardır. Bulaşıcıdır.

Deri, tırnak ve saç gibi keratinize bölgelerde enfeksiyona neden olabilirler. Flamentöz mantarlar enfeksiyona neden olurlar.

Keratinize olmayan mukozada yaşayamazlar. Ağız ve vajina gibi keratinsiz mukoza dokularında hastalık oluşturamazlar.

Yüzeyel enfeksiyona sebep olurlar ve çok nadiren derine inerek kana bulaşır ve sistemik hastalıklara sebep olurlar. Vücudun immün sistemini baskılayan başka hastalıkların bulunması, yüzeyel mantar hastalıklarının derinleşerek sistemik hastalık oluşturmasını kolaylaştırır.

Dermatofitler besin olarak keratini kullanırlar. Bu nedenle epidermis, kıl ve tırnak gibi keratinize dokularda hastalık yaparlar.

Tinea lezyonlarının çoğunda hastalığın çevreye doğru yayıldığı aktif, belirgin ve keskin bir sınır vardır. Bu kenar diğer hastalıklardan ayrımı için önemlidir. Yüzeyel mantar enfeksiyonunun görüldüğü bölge daha koyu renklidir. Kaşıntılıdır. Kötü kokuludur.

Mantar enfeksiyonu türleri

Yüzeyel mantar enfeksiyonları klinik olarak enfeksiyonunun görüldüğü yerlere göre;

• Ayakta görülen mantar enfeksiyonu: Tinea pedis
• Tırnaklarda görülen mantar enfeksiyonu: Onikomikoz veya Tinea ungium
• Elde görülen mantar enfeksiyonu: Tinea manum
• Vücutta görülen mantar enfeksiyonları: Tinea corporis 
• Başta, saçlı deride görülen mantar enfeksiyonu: Tinea capitis 
• Sakallı bölgede görülen mantar enfeksiyonu: Tinea barbae
• Kasıkta görülen mantar enfeksiyonu: Tinea inguinalis
• Steroid kullananlarda görülebilen, Tinea inkognito

şeklinde sınıflandırılabilmektedir.

Risk faktörleri

• Şeker hastalığı, kanser hastalıkları, immün yetmezlikler gibi ek hastalığı olan hastalarda veya kemoterapi veya kortikosteroid gibi immün süpresyonu baskılayan ilaçlar kullanan hastalarda yüzeysel mantar enfeksiyonları daha şiddetli olabilir ya da ilaca dirençli olabilir.
• Nemli ortam veya çok terleyen hastada yüzeysel mantar enfeksiyonlarının sıklığı ve hastalığın şiddeti artmıştır.
• Yüzeysel mantar enfeksiyonu olan hasta kişilerle ortak giysi veya eşya kullanımı mantar enfeksiyonlarının sıklığını arttırmaktadır. Örneğin ayak mantarı olan kişi ile aynı banyo terliğini kullanan herkes mantar enfeksiyonu açısından risk altındadır.

Nasıl korunabiliriz?

1. Duş vb sonrası ıslanan vücudun kurutulması nem oranını azaltarak yüzeyel mantar enfeksiyonu riskini azaltacaktır.
2. İç çamaşırları rahat havalanan kumaşlardan seçmek ve sık iç çamaşırı değiştirmek vücudun nem oranını azaltarak yüzeysel mantar enfeksiyonu riskini azaltacaktır.
3. Ev içerisinde ortak banyo terliği, ev terliği, havlu gibi nesneler yüzeysel mantar enfeksiyonlarının bulaşını arttıracağı için nem oranı yüksek eşyaların ortak kullanılmamasına dikkat etmek önemlidir. Banyo terliğinin kurumasını sağlamak ve havluların sık değişimi bu hastalıktan koruyucudur.
4. Yüzeyel mantar enfeksiyonu olan birinin enfekte ettiği giysiler reenfekte edilmelidir. Örneğin ayak mantarı olan kişi sprey şeklinde kullanılan mantar ilaçlarını ayakkabılarının içine püskürterek ayakkabısındaki mantarların ölmesini sağlayabilir. Aynı amaçla yıkanması mümkün olan ayakkabıların yıkanması da etkili olacaktır.
5. Ayakkabılarınızın havalanabildiğinden emin olun. Mantar zararlısının nemli ortamlarda hızla ürediğini ancak iyi havalanan bol oksijenli bölgelerde iyi üreyemediğini unutmayınız.
6. Erkeklerde testisler ve penis sebebiyle inguinal bölge daha havasız ve daha nemli olabilir. iyi havalanan iç çamaşırları ve vücudun havalanmasına imkan tanıyan giysiler önemlidir. Vücudun havalanmasına yeteri kadar müsade etmeyen sıkı kumaşlar yüzeysel mantar enfeksiyonları riskini arttıracaktır.
7. Çok terleyen bir vücut yapısına sahipseniz toplumun geneline oranla daha sık çorap/iç çamaşırı değiştirmeniz gerektiğini unutmayınız.

Tedavi

Tedavi yüzeysel mantar hastalığının yerleşim yerine ve hastalığın şiddetine göre planlanır. Sprey, krem, oral alınan haplar ve tırnak cilaları gibi farklı şekillerde kullanışabilen ilaçları vardır.

Tedavi sürecinde nelere dikkat edilmeli?

• Hastalık bulaşıcıdır. Kişiden kişiye temas ile bulaşabilir. Aynı şekilde vücudun bir yerinden bir başka yerine kaşıma vb şekilde hastalık taşınabilir. Örneğin; ayak mantarı olan hasta, ayağını kaşıdıktan sonra eliyle sakalını okşarsa, hastalığı sakalına bulaştırabilir. Bu sebeple yüzeysel mantar enfeksiyonu olan hastanının vücudunun başka nerelerinde mantar rahatsızlığı olabileceği sorgulanmalıdır.
• Aynı havlu, terlik, ayakkabı gibi eşyaları kullanan bireylerde ve aynı yatakta uyuyan çiftlerde hastalığın temas yoluyla bulaşma ihtimali vardır. Yüzeyel mantar enfeksiyonu olan bireylerin aynı evde yaşadığı kişiler mantar enfeksiyonu açısından değerlendirilmelidir.
• Yüzeyel mantar enfeksiyonlarının başarıyla kısa sürede tedavi edilebilmeleri için hastaların giyim alışkanlıklarını düzenlemeleri önemlidir. Nem ve ter oranını arttıran giyim alışkanlığı yüzeyel mantar enfeksiyonunun iyileşmesini geciktirir. Hastalığın tekrarlamasına neden olabilir.

Yüzeyel mantar enfeksiyonlarında, yerleşim yerlerine göre etken değişebilmektedir. Genelde, mikrosporum saç ve deride, epidermopyhton deri ve tırnakta, trichophyton ise saç deri ve tırnakta yerleşir.

Antrofofilik: ana kaynağın insanlar olduğu mantar enfeksiyonlarıdır.
Zoofilik: ana kaynağın hayvanlar olduğu mantar enfeksiyonlarıdır.
Jeofilik: ana kaynağın toprak olduğu mantar enfeksiyonlarıdır.

Tedaviler alt başlıklarda detaylı anlatılmıştır:

• Ayakta görülen mantar enfeksiyonu: Tinea pedis
• Tırnaklarda görülen mantar enfeksiyonu: Onikomikoz veya Tinea ungium
• Elde görülen mantar enfeksiyonu: Tinea manum
• Vücutta görülen mantar enfeksiyonları: Tinea corporis 
• Başta, saçlı deride görülen mantar enfeksiyonu: Tinea capitis 
• Sakallı bölgede görülen mantar enfeksiyonu: Tinea barbae
• Kasıkta görülen mantar enfeksiyonu: Tinea inguinalis
• Steroid kullananlarda görülebilen, Tinea inkognito