Tetanoz Hakkında Tüm Merak Ettikleriniz

Tetanoz (Tetanus – Lockjaw) çizgili kaslarda kasılma bozukluklarına neden olan bakteriyel bir hastalıktır. Etkeni: Clostridium Tetani denilen bir bakteridir. Temelde sinir sistemini etkileyen ancak semptomlarını kas-iskelet sisteminde veren bir hastalıktır.

Tetanoz kas ağrısı ve aşırı ağrılı kramplara neden olur. Kaslara uyarı getiren sinirlerin kasılma uyarısı olan asetilkolin isimli nörotransmitterin kaslara geri alınmasını engelleyerek kaslarda istemsiz aşırı kasılmalara neden olur. Etkisini tüm vücuttaki sinirleri ve dolayısıyla kasları etkileyerek gösterir.

El-kol gibi koordinasyonu ve istemli hareketi sağlayan kasları etkileyeceği gibi ileri dönemde solunum kasları gibi hayati fonksiyona sahip kasları da etkileyerek ölüme sebep olur.

1. Tetanoz ve kazıklı humma aynı hastalık mı?

Evet. Tetanozun diğer adı kazıklı humma’dır.

Kültürümüzde çok sert olan şeyleri belirtmek için “kazık gibi” betimlemesini kullanmasını severiz ve tercih ederiz. Tetanozda da kaslar o kadar sertleşir ki hasta vücudunu kontrol edemeyecek hale gelir ve acı duyar. Humma ise “ateşli hastalık” demektir ve tetanoz seyrinde de ateş görülmektedir.

2. Tetanoz vücuttaki etkilerini nasıl ortaya çıkarır?

Normalde her sinir hücresi ilgili kasa veya sinire uyarıyı iletmek için bir nörotransmitter salgılar. Bu nörotransmiiterin görevini sonlandırmak için de başka bir nörotransmitter kullanır ki bu görevi sonlandırıcı nörotransmittere inhibitör nörotransmitter denir. Bunlar glisin ve GABA’dır.

Tetanospazmin toksini ise, kaslarda kasılma uyarısını sonlandırmaya yarayan Glisin-gaba salınımını engelleyerek uyarının sonlandırmasını engeller. Bunun sonucunda uyarımda esas etkili olan asetilkolin bağlantı noktasından geriye alınamamakta ve etkisi sonlandırılamamaktadır.

Sonuç olarak bağlantı noktasında sürekli kasılma uyarısı veren asetilkolin kalmış olur. Sinirlerden gelen uyarıya göre hareket etmektedir. Kasa sürekli olarak kasılma uyarısını veren sinirler olunca kas mecburen var gücüyle kasılır ve sonuçta vücutta istemsiz ağrılı kas kasılmaları (kramplar) meydana gelir.

3. Tetanoz nasıl bulaşır?

Tetanoz anaerop(oksijensiz solunum yapan) bir bakteridir.Yani oksijenin az olduğu ya da olmadığı yerlerde yaşar. Oksijenin olmadığı bu gibi yerlerin özelliği nemli toz-topraklar olmasıdır. Toprak, gübre, nemli ortamlarda tetanoz bakterisi bol bulunur. Bu ön bilgiyi verdikten sonra bulaşma yolu ile ilgili konuşalım;

Tetanozun paslı çividen bulaştığını bilmeyenimiz yoktur. Tamam kabul. Ancak paslı çivi değil de paslı tel veya raptiye olsa olmaz mı? Tabii ki olur.

Burada kilit nokta çivi değil paslı olmasıdır. Paslı çivi-demir madde; normal demirin toprakta, nemli ortamda uzun süre beklemesi ve oksitlenmesi sonucu olur. Yani bir demiri nemli ortama bıraksan paslanması için haftalar aylar hatta yıllar geçmelidir. Yani bir anda çivi paslanmaz. Dolayısıyla pas kelimesi o maddenin nemli ortam, toprak, tozlu ortam gibi insan için steril olmayan ve bakteriler tarafından yoğun olan ortamda uzun süre kaldığını ve oksitlendiğini gösterir.

Uzun süre bakterilerle dolu ortamda kalan maddeye mikrop-bakteri bulaşması daha kolaydır. Hele hele oksijenden fakir bir ortamda kalmış ise mikrop bulaşması açısından bizi en çok korkutan şey: TETANOZ’dur.

Her türlü risk teşkil eden durumda tetanoz aşısı yapılır.

Tetanoz vücudumuza şu şekillerde girebilir:

1. Kesik-sıyrıklarla (delici-kesici alet yaralanmaları)
2. Yanık dokusundan (2.derece ve daha şiddetli yanıkları)
3. Böcek ısırıklaıyla
4. Hayvan ısırıklarıyla
5. Hayvan dışkılarıyla
6. Dövme, Piercing gibi yabancı enjeksiyonlar ve materyallerle
7. Göz yaralanmalarıyla
8. Kontamine(kirli) ilaç uygulamaları ile

Tetanoz insandan insana bulaşmaz.

4. Hangi hayvanlardan tetanoz bulaşır?

Tetanoz için toprak esas kaynaktır. TOPRAKLA HAŞIR NEŞİR OLAN HER HAYVAN tetanoz bulaşması için risk faktörüdür.

5. Tetanozun belirtileri nelerdir? Kaç tip tetanoz vardır? Semptomlar ne zaman başlar?

Tetanoz semptomları temastan sonra ortalama 7 ile 10 gün sonra başlar. Ancak bu süre farklılık gösterebilir ve en geniş aralıkları ile 4 gün ile 3 hafta arasında semptomlar başlar diyebiliriz. Bazı vakalarda semptomların başlaması aylar sürebilir.

Tetanoz 4 farklı şekilde seyredebilir:

1. Generalize Tetanoz
2. Lokal Tetanoz
3. Sefalik Tetanoz
4. Neonatal Tetanoz

a- Generalize Tetanoz

Tetanozun kramplarla karakterize bir hastalık olduğunu söylemiştik. Kasların etkilenme sırası: Çiğneme – Yüz – Boyun – Sırt – Karın –Diyafram kası – Gırtlak (Larenks) kasları şeklindedir.

Adından da anlaşılacağı gibi generalize tetanozda tüm vücut kasları yaygın olarak etkilenir. Diğer tipler arasında en sık görülenidir.Klinik seyrinde;

İlk olarak hastada halsizlik, baş ağrısı, yara yerinde ağrı ile başlar. Ardından hastada İLK OLARAK ÇİĞNEME KASLARI etkilenmekle beraber sırasıyla tüm vücut kaslarında yaygın tutulum olur. Hastanın çene köşesinde yer alan masseter isimli kası kasılır ve ağzını kapatamaz(trismus*). Bundan dolayı hastada çiğneme ve yutma güçlüğü başlar.

Ardından yüz kasları etkilenir ve kasılmadan dolayı hasta sanki sırıtıyormuş gibi görünür. (risus sardonicus**)

Ense ve sırt kasları kasılmasıyla vücut yay şeklini alır.Hasta normal vücut görünümünü koruyamaz.

Hastada klinik olarak en önemli olan ve hastayı ölüme götürecek kas tutulumu solunum kaslarının tutulmasıdır. Solunum kaslarının etkilendiği hastalarda tıbbi bakım alamazsa kısa süre içerisinde ölüm kaçınılmaz olacaktır.

* Trismus: Çene kaslarının kasılması sonucu ağzını kapatamama.

** Risus sardonicus: Tetanozda yüz kaslarının kasılması sonucu yalancı gülümseme-sırıtma hali

b- Lokal Tetanoz

Tetanozun vücuda girdiği yerdeki kasların spazmı ile karakterizedir. Sürekli devam eden orta dereceli kramp mevcuttur. Birkaç ay sonra geçer.

Neden bu tip tetanoz ilerleyen zamanda geçiyor da diğerleri ilerleyip ölüme neden oluyor?

Çünkü lokalize tetanozda hastada tetanozun salgıladığı toksin olan tetanospazmine karşı tam olmayan(kısmi) bir bağışıklık durumu mevcuttur. Başlangıçtaki halsizlik, baş ağrısı gibi semptomlar generalize tetanozdaki gibidir.

Lokal tetanozda anti-toksin verilmedikçe bağışıklık sağlanamayacaktır.

c- Sefalik tetanoz

Sefalik: Baş ile ilgili

Kafa travmaları ya da kulak enfeksiyonları sonrasında görülür.

Kafa sinirlerinin uyardığı kaslarda meydana gelen tetanoz çeşididir. Bundan dolayı hastada yüz sinirinde zayıflık,felç, yutma güçlüğü görülür. Klinik gidişi kötüdür.

d- Neonatal Tetanoz

Yenidoğanlarda görülen tetanoz çeşididir. Doğum sonrasında hijyene ve asepsi kurallarına dikkat edilmeden yapılan kordon kesileri sonucunda görülür. Ayrıca annenin tetanoza karşı bağışıklığının olmaması da neonatal tetanoz görülmesinde etkili olmaktadır.

Doğum sonrası ilk 2 hafta içinde görülür. Bebekte emme güçlüğü, kas spazmları, yutma ve solunum güçlüğü görülür. 10 günden küçük bebeklerde ölüm riski yüksektir.

Ayrıca tetanoz seyrinde kişide şu belirtiler görülebilir;

• Kanlı dışkılama
• İshal
• Ateş
• Baş ağrısı
• Boğaz ağrısı
• Terleme
• Çarpıntı

6. Tetanozda ağrılı kas kasılmaları yani kramplar olur dedik. Benim de ara ara bacaklarıma kramp giriyor. Tetanoz olmamışımdır değil mi?

Tabii ki hayır! Yazının başında da dediğimiz gibi tetanoz kazıklı humma demektir ve kaslarda ağrılı kasılmalar olduğu için bu isim verilmiştir. Bu ismin verilme sebebine uygun olarak vücutta tabii ki kasılmalar görülmektedir. Ancak her kasılma da bizi tetanoz için korkutmalı mıdır? Hayır tabii ki.

Futbol maçlarında, koşu gibi faaliyetlerde uzun süreli kullanma bağlı olarak bacaklarımızda ağrılı kasılmalar olarak adlandırdığımız kramplar olacaktır. Bu gibi durumlarda tetanoz açısından endişe etmemize gerek yoktur.

Tetanoz kas krampları ile seyreder ve genelde kramp başlangıç yeri ÇİĞNEME KASLARI’dır. Tetanoza yakalanan bir kişide krampların çiğneme kaslarından başlaması beklenir.

7. Yaralanmalarda yara bölgesine nasıl bir bakım uygulanmaktadır?

• Yara yeri temizliği antiseptikler ile temizlenmeli
• Yarada bulunan ölü dokular ortadan kaldırılmalı
• Yabancı cisimler çıkarılmalı

8. Tetanozun tedavisi var mı? Nedir?

Tetanozun kanıtlanmış tek tedavisi: Tetanoz aşısıdır.

Hastalığa maruz kalmadan bağışıklık kazanmak en iyi tedavi yöntemidir.

Yaralanmalarda koruyucu tetanoz aşısını yaptırmalı ayrıca yaranın durumuna göre doktorun size önerdiği şekilde yara yerine tetanoz serumu(tetanoz IG) yaptırmalıyız ve yara bakımını ihmal etmemeliyiz.

9. Kaç tip tetanoz aşısı mevcuttur?

Tetanoza karşı koruyucu 4 tip aşı mevcuttur: DTaP, DT, Tdap,Td. Bunlar yetişkin ve çocuk aşıları olarak ayrılmaktadırlar.

• Çocuk aşıları: DTaP, DT
• Yetişkin aşıları: Tdap, Td

10. Tetanoz aşılarının isimlendirmeleri nasıl meydana gelmiştir?

Tetanoz aşılarındaki isimlendirmeler içerdiği aşı suşlarının baş harflerinin kısaltılması sonucu meydana gelmiştir. Örneğin;

DTaP: Diphtheria – Tetanus – Acellular Pertussis

Yani: Difteri, Tetanoz, Aselüler Boğmaca aşısı içermektedirler.

11. Hangi aşılar hangi mikroplara karşı bağışıklık sağlamaktadır?

• DTaP: Difteri, Tetanoz, aselüler Boğmaca
• DT: Difteri, Tetanoz
• Tdap: Tetanoz, Difteri, aselüler Boğmaca
• Td: Tetanoz, Difteri

Not: DTaP İngilizce isimlendirme iken Türkiye’de Türkçe isimlendirme olarak DaBT kullanılmaktadır.

12. DTaP ile Tdap aşıları arasındaki fark nedir?

DTap ve Tdap ikisi de aynı mikroplara karşı bağışıklık kazandırıyor mu?

11. soruda da belirttiğimiz gibi tetanoz aşılarının çocuklarda ve yetişkinlerde ayrı ayrı uygulanabilecek formları mevcuttur.

DTaP aşısı çocuklar için geliştirilmiş bir aşı iken Tdap aşısı yetişkinler için geliştirilmiştir.

13. Çocukluk çağı rutin aşılama programı dahilinde kaç doz tetanoz aşısı yapılmaktadır?

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı’nın yürüttüğü rutin aşılama programı dahilinde çocuklara tetanoz aşısı karma aşı olarak uygulanmaktadır.

Karma aşı ne demektir?

Karma aşıdan kasıt içerisinde birden fazla hastalığa karşı bağışıklık sağlayacak, ilgili mikroplara karşı aşılar bulunan ve aynı anda uygulanan aşı demektir.

Toplamda tetanoz aşısı rutin aşılama takviminde 6 doz olarak uygulanmaktadır.

• 5’li karma aşı olarak: 2-4-6.aylarda 3 doz ve 18.ayda pekiştirme amacıyla 4.doz olarak toplamda 4 doz uygulanmaktadır.
• 4’lü karma aşı olarak: İlköğretim 1.sınıfta pekiştirme aşısı olarak uygulanmaktadır.
• Td aşısı olarak: İlköğretim 8.sınıfta pekiştirme aşısı olarak uygulanmaktadır.

Yani Türkiye’de doğan her çocuk yetişkin bir birey olana kadar:

2.ay, 4.ay, 6.ay, 18.ay, ilköğretim 1.sınıf, ilköğretim 8.sınıfta olmak üzere toplamda 6 adet tetanoz aşısı olur.

14. Tetanoz aşısının kaç yıl koruyuculuğu vardır?

Tetanoz aşısının 10 yıl koruyucu olduğu söylenir. Ancak Acil Tıp pratiğinde biz hekimler olarak hasta eğer son 5 yıl içerisinde tetanoz aşısı yaptırmamışsa ve herhangi bir travmaya maruziyet varlığı durumunda tekrardan tetanoz aşısı yaptırmayı önermekteyiz.

Ancak tetanoza sebep olacak bir travma olmayan durumlarda hastanın 5.yılın ardından tekrardan aşı olması gerekir gibi yanlış bir durum anlaşılmamalıdır.

15. Tetanoz aşısı yan etkileri nelerdir?

• Aşı bölgesinde şişme, kızarma
• Ateş
• Yorgunluk
• Bulant-kusma gibi sindirim sistemi problemleri

Ateş ve yorgunluk aşılanmadan sonra meydana gelebilir. Korkmamak gerekmektedir. Çünkü bağışıklık yanıtı olarak hastada yorgunluk ve ateş meydana gelebilmektedir. Bunlar bağışık tepkisinin sonucu meydana gelir.

16. Tetanozdan nasıl korunabilirim?

Günlük yaşamımızın her anında kendimizi yaralama veya başkası tarafından yaralanma ihtimaline sahip olduğumuz için tetanoz riski ile sürekli karşı karşıyayız. Tetanoza karşı yapılabilecek en akılcı korunma yöntemi: TETANOZ AŞISI olmaktır.

Hayattaki görünmez kazalardan kendimizi sürekli koruyamayacağımıza göre tetanoza karşı yapabileceğimiz tek korunma yöntemi olan tetanoz aşısını yaptırmalıyız.

17. Tetanoz aşısı yaptırmazsam ne olur?

Eğer şanslıysanız ve yaralanmada size tetanoz bulaşmadıysa bir şey olmayacaktır. Ancak olası bir tetanoz maruziyeti durumunda aşı ile bağışıklığı olmayan kişilerde er ya da geç ilerleyen dönemde ölüm kaçınılmaz olacaktır.

18. Yaralanmaya maruz kalmadan önce tetanoz aşısı yaptırmalı mıyım?

Tetanoz aşısının ömrü 10 yıl olarak kabul edilir. Gün içerisinde insanların irili ufaklı birçok yaralanmaya veya kazaya maruz kaldığını düşünürsek ve bu yaralanmalarda milyonda bir ihtimal de olsa tetanoz riski mevcut olduğuna göre 10 yılda bir tetanoz aşısı yaptırmak gerekir.

Zaten T.C. Sağlık Bakanlığı da insanların tetanoz için esas 3 doz aşısını olduktan sonra 10 yılda bir koruyucu Td aşısını yaptırmayı önermektedir.

19. Gebelere ne zaman tetanoz aşısı yapılır?

Gebelerde tetanoz aşısı gebeliğin her döneminde yapılabilir. Ancak genelde 3.aydan sonra yani 12.haftadan sonra yapılması önerilmektedir.

12.haftadan büyük gebeliklerde ilk iki doz arasında 1 ay olacak şekilde, ardından ikinci ve üçüncü doz arasında 6 ay olacak şekilde toplamda 3 doz aşılama yapılması önerilmektedir. Üç doz yaptırmayacak gebelerde en azından 2 doz aşılama kesin olarak önerilmektedir.

Hiç aşılanmamıs gebelerin en az iki doz Tetanoz (Td) aşısı almaları sağlanmalıdır. İkinci doz doğumdan en az iki hafta önce tamamlanmalıdır.

20. Gebelikte tetanoz aşısı yapılır mı?

Gebeyim kaza geçirdim, hastanede tetanoz aşısı yaptırdılar. Zararlı mı?

Hayır. Gebelerde tetanoz aşısı gebeliğin her döneminde yapılabilir.

Zaten tetanoz toksoid aşısı gebelerde yapılması önerilen TEK aşıdır!

21. Çocuğuma tetanoz aşısı yaptırmalı mıyım?

Çocuklar toz, toprak, kum gibi yerlerde koşup eğlenmeyi severler. Çocuklarımızın sağlıklı gelişimi için de bu tip aktiviteleri desteklemeliyiz. Ancak her şeyde olduğu gibi bu aktivitelerde de istenmeyen sonuçlar olmaktadır. Parklarda, bahçelerde eğlenirken düşüp herhangi bir vücut kısımlarını zedeleyen çocuklar, ciltte açık yarası olan çocuklar, kol bacaklarını kıran çocuklar her gün sıkça gördüğümüz senaryolardır. Bu yaralanmaların hepsi aslında tetanoz için risk taşımaktadır.

Ebeveyn olarak bizlere düşen görev çocuğu kısıtlamak değil olası hastalıklara karşı çocuğumuzun bağışıklığını sağlamaktır.

Sonuç olarak Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın yürüttüğü rutin aşılama programına uyulmasını önermekteyiz.

22. Askerlikte tetanoz aşısı yapılıyor mu? Başka hangi aşılar yapılıyor?

Türkiye’de vatani görevini yerine getirmek için başvuran bireylerde 3 farklı aşılama yapılmaktadır:

1. Tetanoz aşısı
2. Menenjit aşısı
3. Kızamık aşısı*

*Kızamık aşısı 1980-1991 yılları arasında doğan bireylere uygulanır.

23. Son 5 yıl içinde tetanoz aşısı yaptırmıştım. Tekrardan tetanoz aşısı yaptırmalı mıyım?

Hayır. Son 5 yıl içerisinde tetanoz aşısı yaptırmış kişilerin tekrardan aşılanması gerekmemektedir.

24. Tetanoz aşısı yaptırıp yaptırmadığımı bilmiyorum. Eğer yakın zamanda yapılmışsa bir daha yapılmasının zararı var mıdır?

Hayır. Aksine son 5 yıl içerisinde veya yakın zamanda tetanoz aşısı yaptırmamış veya yaptırıp yaptırmadığını bilmeyen bir kişinin tekrardan aşı yaptırmasını önermekteyiz. Sık aralıklarla yapılan aşılamanın kanıtlanmış bir zararı yoktur.

25. Kaç doz aşı yaptırmalıyım?

Yurtdışında doğdum. Bizim ülkemizde rutin tetanoz aşısı yapılmıyor… Köyde doğdum aşı yapılmadı… Çocuğum bir şekilde aşı olmaktan kaçtı… Eskiden çocuğuma aşı yaptırmaya karşıydım ancak şimdi yaptırmaya karar verdim…

Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı genelgede herhangi bir sebeple çocukluk çağında tetanoz aşısı olmayan bir yetişkin aşılanırken;

0-1.ay ve 7.ayda olmak üzere toplamda 3 doz aşı yapılır.

İlk doz yapılma zamanı 0.ay olarak kabul edilir. Şimdi ilk dozunu olan bir kişi 1 ay sonra ikinci dozu, ikinci dozun ardından 6 ay sonra üçüncü dozu olur. 3 doz aşılama 7 ay içerisinde tamamlanır.

Ayrıca koruyucu aşı olarak her 10 yılda bir rapel aşı yapılması önerilmektedir.

Not: Bazı kaynaklarda ilk iki doz arası 1-2 ay süre olabileceği, üçüncü dozun ise ilk iki dozdan 6-12 ay sonra yapılabileceği belirtilmektedir.

26. Daha önce aşılanma durumu bilinmeyen gebelerin aşılanması nasıl olmaktadır?

Daha önce tetanoza karşı aşılanma durumu bilinmeyen gebelerde normal erişkin gibi 0-1.ay ve 7.ayda olmak üzere toplamda 3 doz aşı yapılır.

Gebe hastaneye başvurduğunda ilk dozu yapılır. İlk dozu ardından 1 ay sonra ikinci dozu yapılır ve ikinci dozundan 6 ay sonra üçüncü doz aşı yapılır. 3 doz aşılama 7 ay içerisinde tamamlanır.

27. Tetanoz aşısı kaç yılından sonra yapılmaya başlandı?

Türkiye’de ilk aşılama 1930’da Çiçek aşılaması ile başlamıştır. Sonrasında sırası ile;

• 1937: Difteri, Boğmaca aşılaması
• 1968: DBT aşılaması
• 1981: Genişletilmiş Bağışıklama Programı
• 1985: Türkiye Aşı Kampanyası
• 2004: Erişkinlere tetanoz aşısı uygulanması gereken her durumda Td aşısına geçiş
• 2005: Kızamık Aşı Günleri
• 2008: Beş bileşenli (DaBT‐P//Hib) aşının kullanılmaya başlanması