Şarbon insandan insana soğuk algınlığı veya grip gibi damlacık yoluyla bulaşmaz, deriden temas ile bulaşabilir. Bu hastalığa neden olan bacillus anthracis oksijenli solunum yapan, hareketsiz ve sporla çoğalan bir bakteri cinsidir.

Sporlar dış ortamlara, kuruluğa, soğuğa ve ultraviyole ışınlarına ve kimyasal dezenfektanlara oldukça dayanıklıdır.

Şarbon nedir?

Şarbon, bacillus anthracis olarak bilinen gram pozitif, bakterilerin neden olduğu ölümcül bir enfeksiyon hastalığıdır.

Bakteriler toprakta doğal olarak bulunur ve özellikle inek, koyun gibi otçul hayvanları etkiler. Şarbon bakterisi insanlara enfekte hayvanlar veya onların ürünleri (et, süt vb) ile temas sonucunda bulaşır. Nadir görülen bir hastalıktır ama tedavi edilemez ise ölümcül olabilir.

Hastalığın insanlardaki seyri şarbon mikrobunun vücuda nasıl girdiğine bağlı olarak değişir. Şarbon bakterisi deri, akciğerler veya sindirim sistemi yoluyla vücuda girebilir. Belirtileri hastalığın bulaşma şekline göre değişir; cilt yaraları ve kara çıban, kusma veya şok görülebilir.

Tüm şarbon türleri sonunda vücuda yayılabilir ve zamanında tedavi edilmediğinde ölüme neden olabilir. Şarbonu önleyen bir aşı vardır ancak genellikle yüksek risk grubunda olan kişilere yapılır. Şarbon bakterisi biyolojik silah olarak kullanılabilmektedir.

Şarbona neden olan Bacillus antracis bakterisi çok dayanıklıdır ve rutin kullanılan dezenfektanlara da dirençlidir.

Biyolojik silah yapımında en çok kullanılan bakterilerden biridir ve solunum yoluyla alındığında hızla ölüme yol açar. Yaygın olarak Güney Amerika, Afrika ve Asya’daki tarım alanlarında görülür. Türkiye’de de kontrolsüz hayvan ithali nedeniyle görülmektedir.

Belirtiler

Deri şarbonu belirtileri

Yüz, boyun, kol veya ellerde kaşıntıya neden olan küçük kabarcık veya şişlik
Yaraların etrafında ödem
Küçük kabarcıklardan sonra görülen siyah merkezli ağrısız cilt ülseri
Kara çıban görünümlü cilt yaraları
Boğaz ve yakındaki lenf bezlerinde şişme

Akciğer şarbonu belirtileri:

Birkaç gün sürebilen boğaz ağrısı, hafif ateş, halsizlik ve kas ağrıları (grip gibi)
Hafif göğüs rahatsızlığı, nefes darlığı
Kanlı tükürme, ağrılı yutma, öksürük
Sersemlik veya baş dönmesi
Mide bulantısı, kusma veya mide ağrıları
Baş ağrısı
Aşırı terleme
Aşırı yorgunluk, yaygın vücut ağrıları
Hastalık ilerledikçe yüksek ateş, solunum problemi, şok ve menenjit

Sindirim sistemi şarbonu belirtileri:

Ateş, titreme ve iştah kaybı
Boyun ve boyun bezlerinin şişmesi
Boğaz ağrısı, ağrılı yutma, ses kısıklığı
Bulantı ve kusma, özellikle kanlı kusma
Baş ağrısı
Karın ağrısı
Kızarma ve kırmızı gözler
Bayılma, karın şişmesi
Hastalığın sonraki aşamalarında şiddetli, kanlı ishal

Nedenleri

Şarbon insandan insana soğuk algınlığı veya grip gibi bulaşmaz, deriden temas ile bulaşabilir.

Bacillus anthracis oksijenli solunum yapan, hareketsiz ve sporla çoğalan bir bakteri cinsidir. Sporlar dış ortamlara, kuruluğa, soğuğa ve ultraviyole ışınlarına ve kimyasal dezenfektanlara oldukça dayanıklıdır.

Şarbon üç farklı yolla bulaşır: İnsanlara genellikle hasta hayvanlar ve onların ürünlerine dokunarak, soluyarak ve sindirerek dolaylı veya doğrudan temas yoluyla bulaşabilir.

Türleri

Deri şarbonu

Ciltte kesik veya açık yaralara sahip insanlar enfekte hayvanlara temas ettiğinde gelişir. En yaygın görülen şarbon şeklidir ve en az tehlikeli olandır. Özellikle el, kol, yüz ve boyun gibi açıkta kalan bölgelerde sık görülür. Bakterinin deri içinde depolanmasıyla ciltte kabarcık oluşumu arasında geçen süre genellikle 2-3 gündür.

Kabarcık ilk aşamada böcek ısırığına benzer ve kaşıntı yapar. Bakterinin aktifleşmesi ile toksin üretimi başlar. Üretim sonucunda kabarcıkların etrafında ödem oluşur. Kabarcık genişleyerek ortasından çöker ve sıvı ile dolar. Daha sonra kuruyarak kara çıban görünümü alır.

Özellikle yüz ve göz kapağındaki skarlar için cerrahi işlem gerekebilir. Ciddi hastalıkta lezyon özellikle göz çevresi, yüz, boyun ve göğüs üst bölümünde ise aşırı ödem ile seyredebilir. Bu durum malign (kötü huylu) ödem olarak adlandırılır. Bazen solunumu etkileyecek kadar ciddi olabilir. Hastaların yalnızca %50’sinde ateş,halsizlik ve lökositoz bulunur. Tedavi edilmeyen deri şarbonunda ölüm oranı %10-20 civarındadır.

Akciğer şarbonu

Nadiren görülür ama şarbonun en ölümcül şeklidir. Bakteriler nefes yoluyla bulaşır ve akciğere yerleşir. Hastalığın bu formu kontamine kıl, yün ve diğer hayvan ürünleri ile ilişkili endüstriyel hastalık şeklinde oluşur ya da bioterörizm ile ilişkili olabilir.

Enfeksiyon genellikle bakteriye maruz kalındıktan bir hafta sonra gelişir, ancak 2 aya kadar sürebilir. Erken fark edilip tedavi edilmezse hastalığın ilerleyen aşamalarında hasta komaya girerek ölür.

Sindirim sistemi şarbonu

Şarbonlu hasta hayvanların ürünleri yenildiğinde ya da içildiğinde sindirim sistemindeki mukoza tabakasında şarbon lezyonları oluşur. Bakteriler ağızdan bağırsağa kadar herhangi bir bölgede tahribata yol açsa da genellikle ağız-yutak boşluğunda ve bağırsaklarda daha etkindir. Kanama ve asite neden olabilir.

Erken dönemde; bulantı, kusma iştahsızlık, asteni, hafif diyare ve ateş gibi belirtileri olabilir. Bu nedenle erken dönemde tanı güçtür. Enfeksiyon genellikle mikroplu gıdaların tüketilmesinden 1-7 gün sonra gelişir. Erken teşhis edilmezse ölümcül olabilir.

Şarbon Menenjiti

Deri, akciğer veya bağırsaktaki bakteriyel enfeksiyon ilerleyip beyine sıçradığında görülür. Hastalığın ciddi ve nadir görülen bir şeklidir.

Şarbon erken tedavi edilmez ise ölümcül olabilir.

Tanı

Cilt testi: Cilt şarbonunun teşhisi için yapılır. Ciltteki şüpheli bir lezyondan sıvı örneği ya da küçük bir doku örneği (biyopsi) alınıp incelenir.

Göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi (CT) taraması: Akciğer şarbonunu teşhis etmek için göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi yapılabilir.

Dışkı tahlili: Sindirim sistemi şarbonu tanısı için dışkı örneği ile yapılır.

Endoskopi: Sindirimi sistemi şarbonu tanısı için yemek borusu ya da bağırsaklara endoskopi yapılarak kesin teşhis konur.

Lomber ponksiyon (belden sıvı alma): Bu testte spinal kanalına iğne takılır ve az miktarda sıvı çekilir. Genellikle şarbon menenjiti tanısını doğrulamak için yapılır.

Tedavi

Son zamanlara kadar penisilin şarbon tedavisinde seçkin ilaç olarak önerilirdi. Ancak günümüzde penisilin genellikle doğal olarak oluşan şarbon olgularında tercih edilse de, penisiline dirençli türlerin yaygınlaşması nedeniyle artık ilk tercih değildir. İlaç seçimi yapılmadan önce mutlaka antibiyotik duyarlılık testi sonuçlarına bakılarak karar verilmelidir.

Hastalığın tüm formlarının başlangıç ampirik tedavisinde siprofloksasilin veya doksisiklin önerilmektedir. İnhalasyonel anthrax’ın son olguları siprofloksasilin + rifampisin + klindamisin kombinasyonu ile başarı ile tedavi edilmiştir. Klindamisin toksin üretimini azaltması nedeniyle kombine tedavi de yer alması uygun olacaktır.

Şarbon aşısı

Şarbon aşısı canlı bakteriler içermez ve enfeksiyona yol açmaz. Hem cilt hem de akciğer şarbonuna karşı koruma sağlamaktadır. Ancak genel bir şarbon aşısı uygulaması yoktur.

Aşı daha çok enfekte olan hayvanlar ile el teması olanlara, belirli laboratuar çalışanlarına ve bazı askeri personele önerilir. Ayrıca şarbon hastalığı geçirenlere de şarbon aşısı yapılabilir. Altı ayda bir yapılan üç aşı etkili bir koruma sağlar.

Aşı alerjik reaksiyon yapabilir.

Koruyucu hekimlik

Şarbon bakterileri toprakta yıllarca yaşayabilir. Bu nedenle bu hastalığın yaygın görüldüğü bölgelerde hayvanlara aşı yapılmalıdır.
Hayvanlarda şarbon vakasına rastlanıldığında kesinlikle sağlık birimlerine haber verilmeli ve bölgenin karantina altına alınması sağlanmalıdır.
Karantina süresi sona ermeden hayvanlar kesilmemeli ve etleri tüketilmemelidir.
Şarbonlu olduğundan şüphelenilen veya bu hastalık nedeniyle ölen hayvanlar asla kesilmemeli, derisi ya da postu yüzülmemelidir.
Şarbondan ölen hayvanlar yakılarak imha edilmeli ya da yaklaşık 2 metre derinliğinde çukurlar açılıp üzerlerine sönmemiş kireç dökülerek gömülmelidir.
Hasta hayvanların bulundukları yerler ve taşındıkları araçlar dezenfekte edilmelidir.
Hasta hayvanların temas ettiği yemlikler ve gübreleri yakılarak imha edilmelidir.
Şarbonun yaygın olduğu bir ülkeye seyahat edildiğinde mümkün olduğunca hayvan ve hayvan derileriyle temastan kaçınmalıdır. Ayrıca iyi pişirilmemiş et yenmemelidir.
Hayvanlar ve ürünleriyle temasta olanlar beden temizliğine özen göstermelidir.
Çiğ ya da az pişmiş et yenmemelidir.

Şarbonlu inek

Şarbon bakterisi bazı durumlarda sığırın vücudunda hızla gelişip ölümle sonuçlanabilir. Böyle durumlarda hayvanda sendelenme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme, halsizlik, titreme ve yere düşerek kısa sürede ölüm gözlenir.

Ölümden önce ve sonra burun ve anüsten kanlı bir akıntı gelir. Sığırın direnci yüksekse vücut ısısı artar ve hayvan 3-4 gün içersinde ölür. Gözlenen diğer belirtiler ise sinirlilik, huzursuzluk, iştahsızlık, kabızlığın ardından kanlı ishal ve idrardır.

Hayvanların kadavralarında çok çabuk bir kokuşma görülür. Ölüm sertliği tam değildir ya da yoktur. Ağız, burun ve anüsten siyah renkte kan gelir ve pıhtılaşmaz.

Kaynak: