Artrit (Eklem İltihabı ve Ağrısı)

Artrit kelime anlamı eklem iltihabıdır. Bir veya daha fazla eklemin şişmesi ve ağrılı hassasiyetidir. Artrite bağlı gelişen eklem ağrısı yaş ilerledikçe şiddetlenir ve yaş ilerledikçe eklem hassasiyeti artar. En yaygın artrit tipleri osteoartrit ve romatoid artrittir.

Osteoartrit, eklem içerisinde kemiklerin birbirine sürtündüğü kaygan kıkırdağının bozulmasına neden olur.

Romatoid artrit, bağışıklık sisteminin vücudun kendi eklemlerine saldırdığı bir hastalıktır. Hastalığın etkisi eklem sıvısı ve eklem astarı ile başlar.

Kanınızda çok fazla ürik asit olduğunda oluşan ürik asit kristalleri gut hastalığına neden olabilir.

Enfeksiyonlar ve sedef hastalığı veya lupus gibi altta yatan hastalıklar diğer artrit tiplerini oluşturur.

Artrit tedavisi, artrit tipine bağlı olarak değişir. Eklem iltihabı tedavisinin ana hedefi, ağrı ve eklem kısıtlılığı gibi semptomları azaltmak ve yaşam kalitesini arttırmaktır.

Artrit tipleri

• Ankilozan spondilit
• Gut
• Jüvenil idiopatik artriti
• Kireçlenme (dejeneratif artrit, osteoartrit)
• Psoriatik artrit
• Reaktif artrit
• Romatizmal eklem iltihabı
• Septik artrit
• Başparmak artriti

Belirtiler

Artritin en önemli belirtileri artritin tuttuğu eklemler ile ilişkilidir. Hastalığının tipine bağlı olarak eklem iltihabı olan eklemde şu belirtiler görülebilir:

• Ağrı
• Sertlik
• Şişme
• Kızarıklık
• Eklemin hareket kapasitesinde kısıtlık

Artrit nasıl gelişir?

Her artrit hastalığı farklı mekanizmalarla gelişebilir. Örneğin, iki ana eklem iltihabı tipi olan osteoartrit ve romatoid artrit eklemlere farklı şekillerde zarar verir.

Osteoartrit

En yaygın artrit tipidir. Kireçlenme olarak bilinir.

İki kemik arasında bulunan eklemde kemikler birbirine doğrudan temas etmez. İki kemiğin de eklem içindeki uçlarında harekete olanak tanıyan, kaygan ve yumuşak kıkırdak alanları vardır. Kıkırdak alanlar iki kemiğin birbirine temas etmemesini sağlar. Böylece kemikler aşınmaz ve hareket kolaylaşır.

Eklem içerisindeki bu kıkırdak bölgesinin yıpranmasıyla osteoartrit gelişir. Osteoartritte kemiklerin uçlarındaki kıkırdak alanları deforme olmuştur. Kemikler birbirlerine temas ederlerse ağrıya neden olurlar. Ayrıca iki sert kemik dokusu birbirine arada kıkırdak olmaksızın temas ederse kemik uçları birbirini öğütebilir.

Eklem içerisindeki bu kıkırdak yapının yıpranması genellikle uzun yılar içerisinde ortaya çıkar. Hareketsiz yaşam, fazla kilolar, yeterli kalsiyumun alınmaması gibi sağlıksız beslenme ve enfeksiyonlar kıkırdak yapının yıpranmasını hızlandırabilir.

Osteoartrit eklemin tümünü etkiler. Osteoartrit, kemiklerde hasara ve kasları kemiklere bağlayan tendonlarda eklemi bir arada tutan bağ dokusunda hasara neden olabilir.

Romatoid artrit

Romatoid artritte, vücudun bağışıklık sistemi, tüm eklem bölgelerini çevreleyen sert bir zar olan eklem kapsülünün astarına (sinovyal membran) saldırır.

Bu astar iltihaplanır ve şişer. Hastalık süreci sonunda eklemdeki kıkırdak ve kemiği yok edebilir.

Risk faktörleri

Artrit hastalığının gelişmesi riskini arttıran bazı faktörler şöyledir:

• Aile öyküsü (genetik): Bazı artrit tipleri aileseldir. Ebeveynleriniz veya kardeşlerinizde eklem hastalığı var ise sizin de aynı eklem hastalığına yakalanma riskiniz artar. Genleriniz sizi artriti tetikleyebilecek çevresel faktörlere karşı daha hassas hale getirebilir.
• Yaş: Osteoartrit, romatoid artrit ve gut dahil olmak üzere birçok artrit tipi, yaşla ilerledikçe daha sık görülür.
• Cinsiyet: Kadınların romatoid artrit hastası olma riski erkeklerden daha yüksektir. Bir başka eklem rahatsızlığı olan gut ise erkeklerde daha sık görülür.
• Geçirilmiş eklem hasarı: Kaza ve travma veya spor yaparken eklem hasarı alan kişilerin, hasar aldıkları eklemlerinde ilerleyen yıllarda eklem iltihabı ve eklem ağrısı gelişme riski daha yüksektir. Özellikle spor yaparken öncesinde ısınma hareketleri yapmak koruyucudur.
• Obezite: Eklemleriniz, özellikle dizleriniz, fazla kilo taşımak zorundaysa eklem üzerindeki bası/baskı artar. Bu eklem hastalığı gelişmesi riskini arttırır. Obezitesi olan kişilerde artrit gelişme riski daha yüksektir.

Komplikasyonlar

Şiddetli artrit, özellikle ellerinizi veya kollarınızı etkiliyorsa, gündelik hayatta hareket etmenizi zorlaştırabilir.

Dizler ve kalça eklemleri gibi vücudun ağırlığını taşıyan eklemlerin artriti, rahat yürümenizi veya düz oturmanızı engelleyebilir.

Tanı

Fizik muayene sırasında doktorunuz eklemlerinizi şişlik, kızarıklık ve sıcaklık açısından kontrol edecektir. Ayrıca eklemlerinizi ne kadar iyi hareket ettirebileceğinizi görmek isteyecektir.

Şüphelenilen artrit tipine bağlı olarak, doktorunuz aşağıdaki testlerden bazılarının sonuçlarını görmek isteyebilir.

Laboratuvar testleri

Kan, idrar ve eklem sıvısı gibi vücut sıvılarının analizi, eklem rahatsızlığınızın tipini belirlemeye yardımcı olabilir. Eklem sıvısından örnek almak gerekirse doktorunuz, eklem bölgesini temizleyip uyuşturduktan sonra, eklem içerisinden bir miktar sıvı çekmek için ekleminize enjektör (iğne) sokabilir.

Görüntüleme

Ekleminizin görüntülenmesi eklem hastalığınızın tipini belirlemeye yardımcı olabilir.

• Röntgen (X-ışınları): Eklem içerisindeki kemiklerin konumlarını ve durumlarını göstermek için düşük seviyelerde X-ışınları kullanılarak görüntü oluşturulur. Röntgen ile iki kemik arasınraki mesafe, kıkırdak kaybı, kemiklerde olabilecek girinti ve çıkıntılar görülebilir. Röntgen ile artrit tanısı erken aşamada konamayabilir. Ancak hastalığın seyri ve takip amacıyla röntgen kullanılabilir.
• Bilgisayarlı tomografi (BT): BT tarayıcılar X-ışınlarını birçok farklı açıdan alır ve iç yapıların kesitsel görünümlerini oluşturmak için bilgileri birleştirir. BT’ler hem kemiği hem de çevresindeki yumuşak dokuları görselleştirebilir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI): Radyo dalgalarını güçlü bir manyetik alanla birleştiren MRI, kıkırdak, tendon ve bağ dokusu gibi yumuşak dokuların görüntülerini daha ayrıntılı sunar.
• Ultrason (USG): Bu teknoloji, eklemlerin (bursa) yakınındaki yumuşak dokuları, kıkırdak ve sıvı içeren yapıları görüntülemek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanır. Eklem içerisinden sıvı alınacaksa veya eklem içerisine sıvı enjekte edilecekse enjeksiyon iğnesini yönlendirmek için ultrason görüntüleme tercih edilir.

Tedavi

Artrit tedavisi eklem hareketlerinin rahatlamasına ve hareket esnasında oluşan ağrı hissinin hafiflemesine odaklanır. Hastanın artritli eklemi için ideal tedaviyi bulmak için farklı yöntemler bir arada kullanılabilir.

İlaçlar

Artrit tedavisinde kullanılan ilaçlar, artrit tipine bağlı olarak değişir. Çokça kullanılan artrit ilaçları şöyledir:

Ağrı kesiciler:

Bu ilaçlar ağrıyı azaltmaya yardımcı olur, ancak eklemdeki iltihap ve hasar üzerinde hiçbir etkisi yoktur. Parol Tablet, Minoset Tablet ve Panadol Tablet gibi her bir tabletinde 500 mg parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanılabilir. Parasetamol ile geçmeyen eklem ağrıları için doktorunuz farklı ağrı kesiciler önerebilir.

Şiddetli ağrı için tramadol (Contramal, Tramadolor, Ultram, ConZip…), oksikodon (Oxopane, OxyContin, Roxicodone…) veya hidrokodon (Hysingla, Zohydro ER) gibi opioidler reçete edilebilir. Opioidler ağrıyı hafifletmek için merkezi sinir sistemine etki eder. Bu güçlü ilaçlar uzun süre kullanıldığında, alışkanlık oluşturarak zihinsel veya fiziksel bağımlılığa neden olabilirler.

Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAİİ’ler):

NSAİİ‘ler hem ağrıyı hem de iltihabı azaltır. Reçetesiz satılan NSAİİ’ler arasında:

• ibuprofen: Suprafen, Brufen, Advil
• naproksen: Apranax, Naprosyn, Aleve, Aprol
• diklofenak: Dicloflam, Diclomec, Dolorex, Cataflam, Kalidren
• ketoprofen: Arveles, Dex-Forte, Dexofen, Elektra, Profenid, Artrocol, Fastjel
• flurbiprofen: Majezik, Fortine, Netfen, Algopet
• nimesulid: Nimes, Sulidin

bulunur. Bazı NSAİİ türleri sadece reçete ile alınabilir.

Ağız yoluyla alınan NSAİİ’ler mide yanmasına neden olabilir ve kalp krizi veya inme riskini artırabilir.

Eklemlere sürülebilen kremler veya jeller şeklinde üretilen NSAİİ’ler, mide yanması, gastrit ve kalp hastalığı gibi yan etkileri açısından çok daha güvenlidir.

Mentol ve kapsaisin

Bazı krem ve merhem çeşitleri mentol veya kapsaisin içerir. Kapsaisin kırmızı biber gibi acılı bitkilerden, mentol ise nane yaprağından elde edilir.

Kapsaisin, ağrı sinyallerinin iletilmesine yardımcı olan P maddesini bloke eder ve vücutta ağrıyı bloke eden endorfin adı verilen kimyasalların salınmasını tetikler. Kapsaisinin yan etkileri, uygulandığı alanda yanma veya batma hissidir.

Mentol veya kapsaisin, ağrıyan eklem üzerindeki cilde sürüldüğünde, eklemin kendisinden kaynaklanan ağrı sinyallerinin beyne iletilmesini engelleyebilir. Dolayısıyla ağrı hissini azaltabilir.

Hastalığı modifiye eden antiromatizmal ilaçlar (DMARD’lar):

DMARD’lar bağışıklık sisteminin eklemlere saldırmasını yavaşlatır veya durdurur. Genellikle romatoid artrit tedavisinde kullanılır.

Bu ilaçlardan en önemlileri metotreksat (Metoart, Methotrexat “ebewe”, Trexall, Rasuvo…), antimalaryal ilaçlar (klorokin ve hidroksiklorokin(Plaquenil)), sulfosalazin ve leflunomiddir. Bu ilaçlar hastalığın seyrini değiştirirler, akut faz reaktanlarında ve sitokinlerde düşme sağlarlar, romatoid artritte erozyonu önler veya yavaşlatırlar. 

Biyolojik tepki değiştiriciler

Tipik olarak DMARD’larla birlikte kullanılırlar. Biyolojik tepki değiştiriciler, bağışıklık tepkisinde yer alan çeşitli protein moleküllerini hedefleyen genetik olarak tasarlanmış ilaçlardır.

Birçok biyolojik tepki değiştirici türü vardır. Tümör nekroz faktörü (TNF) inhibitörleri yaygın olarak reçete edilir. Bazı örnekleri; etanersept (Enbrel, Erelzi, Eticovo…) ve infliksimab (Remicade, Remsima, Inflectra…)

Diğer bazı biyolojik tepki değiştirici ilaçlar ise, interlökin-1 (IL-1), interlökin-6 (IL-6), Janus kinaz enzimleri ve B hücreleri ve T hücreleri olarak bilinen belirli beyaz kan hücresi türleri gibi enflamasyonda rol oynayan diğer maddeleri hedefler.

Kortikosteroidler

Prednizon (Deltacortril, Prednol, Romezon, Seriden, Prednisone Intensol, Rayos…) ve kortizon (Genkort, Cortef) içeren bu ilaç sınıfı, iltihabı azaltır. Bağışıklık sistemini baskılayarak bağışıklık sisteminin eklemleri tahrip ettiği romatoid artrit gibi hastalıkların seyrini hafifletir. Kortikosteroidler ağızdan alınabilir veya doğrudan ağrılı eklem içine enjekte edilebilir.

Her üç ayda bir veya dört ayda bir doğrudan eklem içine steroid ilaç (yerel bir anestezik ile kombine edilebilir) enjekte edebilir. Steroid enjeksiyonları en sık artrit veya tendinitli hastalarda kullanılır.

Eklem içerisine uygulanan enjeksiyon etkilidir ancak etkisi geçicidir.

Ayrıca yan etkileri olabilir; steroid enjeksiyonları eklem içi yaralanmaya bağlı oluşacak ağrıyı da azaltabilir. Ağrının hafiflemesiyle eklemin aşırı kullanılması ekleme daha fazla zarar verilmesine neden olabilir. Steroid enjeksiyonu size yepyeni bir eklem vermez, ağrı ve hareket kısıtlılığı gibi problemleri “geçici olarak” azaltır.

Fizik tedavi

Fizik tedavi bazı artrit tipleri için faydalı olabilir.

Terapist ultrason, ısı veya soğuk terapi, elektriksel sinir stimülasyonu ve manipülasyon gibi teknikleri kullanabilir.

Egzersiz, eklemin hareket yeteneğini iyileştirebilir ve eklemleri çevreleyen kasları güçlendirebilir.

Cerrahi tedavi

Medikal ilaçlar, doğal kremler veya fizik tedavi gibi çözümler yeterli gelmediğinde doktorunuz cerrahi seçeneğini önünüze koyacaktır.

• Eklem onarımı: Bazı hastalarda eklem yüzeyleri düzeltilebilir veya yeniden hizalanabilir. Bu tip prosedürler genellikle eklem üzerinden yapılacak küçük kesilerle artroskopik olarak yapılabilir.
• Yapay eklem yerleştirme: Bu prosedürde hasarlı eklem cerrahi yöntemlerle çıkarılır ve yapay bir eklem ile değiştirilir. En sık değiştirilen eklemler kalça ve diz eklemleridir.
• Eklem füzyonu: Bu prosedür, bilek, ayak bileği ve parmaklar gibi daha küçük eklemler için daha sık kullanılır. Eklemdeki iki kemiğin uçlarını çıkarır ve daha sonra bu uçları tek bir sert üniteye dönüşene kadar birbirine kilitler. Diğer bir ifade ile eklem ortadan kaldırılır ve iki kemik birleştirilmiş olur.

Öneriler

Artrit hastası olmaktan koruyacak, yeni başlayan veya hafif artrit hastalarına çözüm olacak, şiddetli artrit hastalarında ise ağrıyı azaltacak bazı öneriler:

• Kilo verin: Obezseniz kilo vermek, ağırlık taşıyan eklemleriniz üzerindeki ağırlığı azaltacak ve eklemde mekanik stres azaltacaktır. Böylece hareket kabiliyetiniz artabilir ve gelecekteki eklem hastalıklarına karşı koruyucu olabilir.
• Egzersiz: Düzenli egzersiz kemik ve kaslarınızı güçlendirmekle kalmaz eklemleriniz de güçlendirir. Ayrıca, eklem ağrıları başlayan kişilerde, yüzme ve su aerobiği gibi sporlarda suyun kaldırma kuvveti yardımıyla kalça ve diz eklemi gibi vücudun ağırlığını taşıyan eklemler üzerindeki yükü azaltarak daha az acı ile eklemlerinizi çalıştırmanıza yardımcı olur.

Egzersiz yapmak başarılı bir diyetle birlikte kilo vermenin etkili bir yoludur. Ayrıca egzersiz kas, kemik ve eklemlerinizi de güçlendirir. Ancak eklemi daha fazla tahriş etmeyen düşük tempoda ancak etkili egzersizler yapmaya dikkat edin.

• Sıcak veya soğuk uygulama: Isıtma pedleri veya buz paketleri artrit ağrısını hafifletmeye yardımcı olabilir.
• Yardımcı cihazlar: Bastonlar, oturup kalkması kolay tuvalet koltukları, yüremeye yardımcı aletler, ayakkabı içerisine konan ekler gibi hareketi kolaylaştıran yardımcı cihazlar, günlük hayatı daha az ağrı ve kaza ile geçirmeye yardımcı olabilir.

Eklem Ağrıları için Doğal Çözümler

Evde birkaç basit teknikle kısa süreli eklem ağrısını hafifletebilirsiniz.

1. Ağrıyan eklemi bir destek veya sargı ile muhafaza edin.
2. Ağrıya neden olan hareketlerden kaçınarak eklemi dinlendirin.
3. Ağrıyan ekleme her gün birkaç kez yaklaşık 15 dakika buz ile soğuk uygulayın.
4. Elastik bir sargı kullanarak eklemi sıkıştırın. (kan akışına engel olacak kadar sıkmayın)
5. Ağrıyan eklemi kalbinizin daha yüksek bir seviyede tutun.

Ağrılı eklemlerinize buz uygulamak ağrıyı ve iltihabı hafifletebilir.

Eklem çevresindeki kas spazmları veya kas ağrısı varsa, ağrıyan bölgeye sıcak uygulayabilirsiniz. Basit bir saklama kabına biraz ılık-sıcak su koyarak ağrılı bölgeye uygulayabilirsiniz.

Eklem hareketini en aza indirgemek veya ağrıyı azaltmak için eklemi sabitlemek gerekebilir, ancak eklemi çok uzun süre sabit tutmaktan kaçının.

Alternatif tıp

Artrit için en umut verici alternatif tıp yöntemleri şunlardır:

• Akupunktur: Birçok ağrı türünü azaltmak için cildin belirli noktalarına yerleştirilen ince iğneler kullanılarak yapılan akupunktur, bazı artrit türlerinin neden olduğu ağrıyı azaltır.
• Glukozamin: Araştırma sonuçları karışık olmakla birlikte bazı çalışmalar glukozaminin eklem ağrılarını hafifletebileceğini gösteriyor. Özellikle diz osteoartritinde hafif ve orta şiddetteki ağrıyı azaltabilir. Ancak kanıtlanmış bir tedavi yöntemi değildir (1).
• Kondroitin: Araştırma sonuçları karışık olmasına rağmen osteoartritte hafif derecede ağrı azalmasını sağlayabilir (1).

Glukozamin ve kondroitin maddelerin her ikisi de kemiklerin basısını tamponlayan ve eklemleri korumaya yardımcı olan normal kıkırdağın bileşenleridir.

• Yoga ve tai chi: Yoga ve tai chi ile ilişkili yavaş, esneme hareketleri, bazı artritli kişilerde eklem esnekliğini ve eklem hareket kabiliyetini geliştirmeye yardımcı olabilir.
• Masaj: Hafif okşama ve kas yoğurma gibi ekleme yapılacak masajlar kan akışını arttırabilir ve kan akışıyla sıcaklığı bir miktar artan eklemde eklem ağrısı hafifleyebilir. Masaj yapacak terapistinize hangi eklemlerinizde artrit olduğunu mutlaka belirtin.

Hangi doktora görünmeliyim?

Eklem ağrısı ve eklem hareket kısıtlılığı için öncelikle aile hekiminize gidebilirsiniz. Basit ve geçici eklem ağrılarınız için aile hekiminiz size yardımcı olabilir. Ancak hareket kısıtlılığı gelişmiş kronik eklem problemleri için sizi romatoloji yan dalı yapmış iç hastalıkları uzmanına yönlendirebilir.

Doktor ile randevunuza gitmeden önce eklem ağrılarınızın hangi durumda oluştuğunu not edin. Eklem ağrılarınızı neyin arttırdığına ve neyin azalttığına dikkat edin. Ailenizde eklem hastalığı olan var ise, hastalıklarının ne olduğunu not edin. Doktorunuza sormak istediğiniz soruların bir listesini yapın.

Doktorunuz muayene esnasında size şu soruları sorabilir:

• Eklem ağrınız ne zaman başladı?
• Hareket etmek ve egzersiz yapmak eklem ağrınızı nasıl etkiliyor?
• Ailenizde eklem hastalığı olan var mı?
• Kullandığınız ilaçlar neler?
• Eğer kullandıysanız ağrı kesici ağrınızı hafifletmeye yetti mi? Hangi ağrı kesicileri kullandınız?