Demir Eksikliği Anemisi

Demir (Fe) eksikliği sonucu, demir eksikliği anemisi meydana gelir. Dünyada görülen anemilerin en sık nedenidir. Besinlerle yeterli demiri alamayanlarda ve çok kan kaybedenlerde demir eksikliği riski yüksektir.

Demirin eksik olduğu durumlarda kanda yeteri kadar oksijen taşınamaz. Kaslarınıza, beyninize ve diğer tüm organlarınıza yeterli oksijen taşınamadığında şunları yaşayabilirsiniz:

• halsizlik
• yorgunluk, çabuk yorulma
• bitkinlik
• zor uyanma
• dikkat eksikliği
• konsantre olamama
• ayağa kalkarken gözlerin önünün kararması

Demir eksikliği nedir?

Vücutta yeteri kadar demir elementi olmamasına demir eksikliği denir.

Demir vücudumuz için son derece önemlidir. Demir bir kere vücuda girdikten sonra depolanır veya kullanılır. Vücuda giren demir atılmaz, eğer atılıyorsa bu bir hastalık ya da tıbbi durum ile ilgilidir.

Dolayısıyla demir eksikliği gelişebilmesi için 3 önemli ihtimal vardır.

1. Vücuda yeteri kadar demir alınamamaktadır. Yeterli demiri içeren besinlerle beslenmemek yaygın nedenidir. Bazen de besinlerde demir vardır ancak bağırsaklar bu demiri ememez. Demir emilimini azaltan her durum demir eksikliği riski oluşturur.
2. Demir bir tıbbi durum nedeniyle vücuttan atılmaktadır. Kanamalar yaygın nedenidir. Regl kanaması, mide kanaması ya da burun kanaması gibi kan kayıpları demir eksikliği riskini arttırır.
3. Gebelerde, bebeklerde ve büyüme çağındaki çocuklarda da vücudun demir ihtiyacı arttığı için demir eksikliği görülebilir. Demir vücuttan atılmamıştır, emiliminde de bir problem yoktur ancak hızlı büyüme nedeniyle demir ihtiyacı artmıştır. Vücuttaki demir miktarı, artan ihtiyacı karşılayamadığı için eksiklik görülmüştür.

Demir eksikliği anemisi nedir?

Akciğerden alınan oksijenin dokulara taşınması için hemoglobin gereklidir. Hemoglobin, kana kırmızı rengini verir ve oksijenin kanda taşınmasını sağlar. Demir, hemoglobinin yapısına giren önemli bir elementtir.

Kanda bulunan hemoglobin proteinin normal seviyenin altına düşmesine anemi denir.

Vücutta yeterli demir olmaması nedeniyle oluşan anemiye ise demir eksikliği anemisi denir.

Kanda ne kadar hemoglobin olmalı?

• Erişkin erkeklerde 14gr/dl,
• Hamile olmayan kadınlarda 12gr/dl
• 6ay-6yaş arası çocuklarda 11gr/dl
• 6-14 yaş arası çocuklarda 12gr/dl

altındaki hemoglobin değerleri anemiye işaret etmektedir.

Demir eksikliğinde kas hücrelerimizde oksijen depolanmasını sağlayan miyoglobin üretimi azalır. Bu durumda halsizlik ve yorgunluk riski artar. Ayrıca demir elementi katalaz, peroksidaz ve sitokrom gibi metabolizma enzimlerinde fonksiyonu olan çok önemli bir elementtir.

Belirtiler

Demir eksikliği anemisine işaret eden belirtiler:

• Halsizlik ve yorgunluk
• Ayağa kalkarken gözlerin önünün kararması
• Kana kırmızı rengini veren hemoglobinin yeteri kadar üretilememesine bağlı soluk cilt görünümü,
• Yeterli oksijenin kaslara taşınamamasına bağlı halsizlik, güçsüzlük, yorgunluk,
• Beyne yeteri kadar oksijen taşınamamasına bağlı olarak konsantrasyon ve dikkat bozukluğu, odaklanamama
• Saç köklerine yeteri kadar oksijen taşınamamasına bağlı olarak saçlarda güçsüzlük ve saç dökülmeleri
• Ellerde ve ayaklarda uyuşma,
• Dudaklarda çatlaklar ve ağız kenarında yaralar,
• Tırnakların çabuk kırılması

Ne zaman doktora gitmeliyim?

• Demir eksikliği anemisi belirtileriniz mi var? Varsa ne kadar şiddetli? Bu soruların cevabını aile hekiminizden alabilirsiniz.
• 6 ay demir ilacı kullanmanıza rağmen demir eksikliğinizin devam etmesi durumunda anemiye neden olabilecek başka hastalıklar değerlendirilmelidir. Bu durumda detaylı tetkik ve incelemeler için iç hastalıkları (dahiliye) doktorunuza randevu alabilirsiniz.
• Eğer regl kanamalarınız uzun sürüyorsa, şiddetli ağrılarınız varsa ve kanamalarınız çok oluyorsa kadın hastalıkları ve doğum polikliniğine randevu alabilirsiniz.
• Eğer idrar yaparken kan geliyorsa ve aynı zamanda ilaç kullanmanıza rağmen düzelmeyen aneminiz varsa üroloji polikliniğine randevu alabilirsiniz.
• Eğer dışkı yaptığınızda kakanızda kan görüyorsanız genel cerrahi polikliniğine randevu alabilirsiniz.

Nedenleri

Demirin yetersiz alımı ya da kan kayıpları gibi demirin vücuttan kaybedilmesi demir eksikliğine neden olur.

• Yemeklerden hemen önce, yemeklerle beraber veya yemeklerden hemen sonra çay veya kahve tüketilmesi besinlerin içerisindeki demirin emilimini azaltır.
• Demirin bağırsak tarafından yeterince emilmesine engel olan bağırsak hastalıkları (ülseratif kolit ve crohn hastalığı gibi)
• Kadınlardaki regl kanamaları demir kaybına neden olur.
• Sık ve fazla sayıda doğum, düşükler, kürtaj gibi kan kaybına neden olan durumlar kansızlığı tetikler.
• Mide-bağırsak sistemindeki rahatsızlıklar genel olarak demir emilimini bozabilir.
• Gebelik ve emzirme döneminde vücudundaki demir bebeğiyle paylaşan annede demir eksikliği riski yükselir
• Büyüme çağındaki çocukların demir ihtiyacı daha yüksektir.
• Düşük doğum tartılı ve erken doğan bebeklerde demir ihtiyacı fazladır.
• Çocukların anne sütü yerine yeterli demir desteği olmayan mamalarla beslenmesi, inek sütüne 1 yaşından önce geçilmesi, hazır gıdalarla beslenme

Tedavisi

Kandaki hemoglobin, demir, ferritin ve demir bağlama kapasitesi gibi değerler ölçülür.

Hastalığın demir eksikliği anemisi olduğu netleştirildikten sonra beslenme önerileri ve demir eksikliği ilaçları ile tedavi düzenlenebilir.

Eğer demir eksikliğine bağlı anemi ciddi bir boyutta ise (Hemoglobin 7 gr/dl’den az ise) kan nakli gerekebilir.

İlaç tedavisi

Demir eksikliği ilaçları yemeklerden önce açken kullanılmalıdır.

Bazı demir eksikliği ilaçları:

• Ferrum Hausmann Fort
• Ferro Sanol Duodenal ve Gyno Ferro Sanol
• Feramat
• Gynoferon Depo
• Maltofer
• Oroferon Depo
• Tardyferon
• Vegaferon Fort

Demir ilaçları süt ve süt ürünleri ile birlikte tüketilmemelidir, süt ve süt ürünleri demirin bağırsaklardan emilimini azaltır.

C vitamini, bağırsaklardan demir emilimini arttırır. Demir içeren ilaçların; C vitamini içeren limon, portakal ve greyfurt ile beraber alınması demir depolarını daha hızlı doldurur.

İnsan sağlığı için son derece önemli olan demir elementi, ferritin ve hemosiderin isimli proteinler ile depo edilir. Demir eksikliği anemisinin tam olarak tedavisinin sağlanabilmesi için bu demir depoları dolana kadar ilaç kullanılması önerilmektedir.

Demir, normal şartlar altında insan bedeninden atılmaz! Sağlıklı bir insan vücudu bir kez vücuduna aldığı demir elementini, vücutta ihtiyacından fazlası bulunsa dahi atmaz. Aşırı demir alımında demir vücutta birikir hemosiderozis isminde bir başka hastalığa neden olur. Vücudumuz demiri yine de atmaz. Çünkü demir hayatidir, kıymetlidir, insan bedeninde en çok bulunan elementtir.

Vücuttaki hemosiderin veya ferritin gibi demir depolarının dolması için en az 6 ay boyunca demir ilacı kullanılması gerekebilir.

Demir eksikliği ilaçları doktor önderliğinde kullanılmalı ve yine doktora danışılmadan bırakılmamalıdır.

Beslenme

Demir eksikliğinden korunmak için kırmızı et, pekmez, kuru baklagiller, ıspanak ve maydanoz gibi besinler bol tüketilmelidir. Bu besinlerin C vitamini içeren besinler ile birlikte tüketilmesi daha fazla demir almanıza yardımcı olur.

• C vitamini, demirin bağırsaklardan emilimini artırır. Bu nedenle sakatat, kırmızı et, pekmez, kuru baklagiller, ıspanak ve maydanoz gibi gıdalar üzerine limon sıkılarak tüketilirse ya da portakal suyu veya grefurt suyu gibi içeceklerle birlikte tüketilirse daha da faydalı olur.
• Kafeinli içecekler, süt ve kepek demir emilimini azalttığı için sakatat, kırmızı et, pekmez, kuru baklagiller, ıspanak ve maydanoz gibi gıdalar ile birlikte sık tüketilmemelidir.

Demir içeriği yüksek besinler:

• Sakatat, kırmızı et, tavuk ve balık eti
• Kuru kayısı
• Kuru üzüm
• Yeşil yapraklı sebzeler (ıspanak, maydanoz, pazı)
• Fındık, fıstık ve susam
• Yumurta
• Pekmez (üzüm veya keçiboynuzu pekmezi gibi)
• Kuru baklagiller

Demir emilimini artırmanın önemli bir yolu bu besinleri C vitamini ile birlikte tüketmektir!

Demir elementinin bağırsaktan emilimi nasıl arttırılır?

• C vitamini içeren besinler, beraber tüketildiği besinlerin demir emilimini arttırır.
• Çay ve kahve beraber alındığı besinlerin demir emilimini azaltır.
• Mayalı ekmekteki demir mayasız ekmeğe göre daha çok emilir.
• Kepek ekmeği demirin emilimin azaltır.
• Posalı gıdalarla beslenme demirin emilimini azaltır.
• Gıdaları saklamakta kullandığımız alüminyum, paslanmaz çelik ve teneke de demirin emilimin azaltır.

Yemeklerle beraber veya yemeklerden hemen sonra çay veya kahve tüketmek demir eksikliğine neden olabilir.

Çay ve kahve bağırsaklarda iken, bağırsakta bulunan gıdaların demir içeriğinin emilimini azaltır. Bu nedenle çay ve kahvenin yemeklerle beraber tüketilmesi besinlerin demir emilimini azaltır.

Oysa çay ve kahvenin yemeklerden farklı saatlerde alınmasının hiç bir zararı yoktur! Çayın veya kahvenin sağlığa olan faydalarından yararlanmak istiyorsanız yemeklerden yarım saat öncesi ile yemeklerden bir buçuk saat sonrası dışında içmeyi tercih edin.

Yemek ve öğün önerileri

• Menemen: Yumurta, yeşil veya kırmızı biber, domates ve soğan gibi C vitamini içeren besinlerle pişirildiğinde, yumurtadaki demirin emilimi artırılmış olur.
• Yumurtalı ıspanağı yoğurtsuz tüketin. Ispanak ve yoğurt beraber tüketildiğinde, ıspanaktaki demirin emilimi azalır. Ispanağın yumurta ile pişirilmesi ise ıspanaktaki demirin emilimini artırır.
• Mangal ve ızgara yaparken etin yanında pişireceğiniz biberleri tüketmeniz, biberdeki C vitamini içeriği ile etteki demirin emilimini arttıracaktır.
• Tahıllı ve kurubaklagilli yemekler bol maydanozlu, marullu, domates ve limonlu salata ile tüketildiğinde, tahıl ve baklagillerin içindeki demir emilimi daha fazla olur.
• Demir eksikliği ileri boyutta olan kişiler; süt, yoğurt ve ayran gibi kalsiyum içeren gıdaları yemeklerle beraber tüketmemelidir. Kalsiyumun bağırsaklardaki demirin kana emilimini azaltır. Ancak çay ve kahvede olduğu gibi ara öğünlerde dilediğiniz kadar süt ve süt ürünleri tüketebilirsiniz.
• İskender yanında yoğurt yemeniz çok leziz olsada yoğurt etteki demirin emilimini azaltacaktır. Kansızlık problemi varken iskender yemek doğru et tüketim şekli değildir.
• Yemeklerle beraber veya yemeklerden hemen sonra çay veya kahve tüketmeyin. Yemeklerden yaklaşık bir buçuk saat sonra dilediğiniz kadar çay veya kahve tüketebilirsiniz.
• Kahvaltılarda 1- 2 tatlı kaşığı kadar pekmez günlük demir ihtiyacının çoğunu karşılamaktadır. Üzüm pekmezi ya da keçiboynuzu pekmezi tüketebilirsiniz.

Ek hastalık tedavisi

Demir eksikliği anemisi çoğunlukla besinlerle yeteri kadar demir alamamaktan kaynaklanan masum bir hastalıktır. Ancak bazen, mide kanaması gibi hayati tehlike oluşturabilecek hastalıklar kaybedilen kan neticesinde demir eksikliğine neden olur.

Demir eksikliğine neden olan başka bir hastalık varsa öncelikle bu hastalığın tedavi edilmesi gerekir.

Demir eksikliği anemisinin tedavisinde en önemli basamak, anemiye neden olan kaynağı bulmak ve tedavi etmektir.

• Beslenme problemleri var ise doğru beslenme alışkanlığı tedavinin temelidir.
• Hastanın ülser sebepli kanaması var ise, ülserin tedavi edilmesi kanamayı durduracağı için aneminin tekrar etmesini engeller.
• Bağırsakların emilim kapasitesini sınırlayan (crohn, ülseratif kolit …) rahatsızlıkları varsa öncelikle bunların tedavisi gereklidir.
• Adet süreleri uzun ve kanamaları fazla olan hastalar için adet sürecinin kontrol altına alınması çok önemlidir. Adet kanaması yoğun olan kadınların hormonal destek alıp, adet dönemlerin düzenlemeleri önerilir.

Kadınlarda demir eksikliği

Demir eksikliği, her ay regl ile kan kaybı ve doğum esnasında kan kaybı nedenleriyle kadınlarda erkeklere nazaran daha sık görülür. Özellikle doğurganlık çağında olanlar, demir ihtiyacı artmış olan hamile ve emziren anneler ilk sırayı alır.

Kadınların doğum kontrol yöntemi olarak kullandığı spiral (RİA:Rahim İçi Araç) demir eksikliğine neden olabilir.

Doğum kontrol hapları ise regl kanamalarıyla kaybedilen kanı azaltır. Doğum kontrol hapı kullanan kadının demir kaybı yaklaşık yarı yarıya azalır.

Demir eksikliği kadınlardan sonra en çok büyüme çağında olan ve demir ihtiyacı fazla çocuklarda ve uzun dönem aspirin ve ağrı kesici kullanan kişilerde de görülür.

Hamilelikte demir eksikliği

Demir eksikliği hamilelerin yüzde 50’sinde görülür. Demir eksikliği gebelerde halsizlik çarpıntı, nefes darlığı, uykuya meyillilik gibi şikayetler yaratabilir.

Çocuk sahibi olmak isteyen kadınların, gebelik başlamadan önce, kan tahlili yaptırmaları önerilir. Demir, vitamin B, folat ve vitamin D gibi değerlerin ölçtürmesi ve eksik olanların gebelik başlamadan yerine konması gebelik sürecinin çok daha sağlıklı geçmesini sağlar. Çocuğun sağlıklı doğmasına yardımcı olur.

Gebeliğe Hazırlık Rehberi

Çocuk sahibi olmak isteyen kadınların veya gebelerin demir içeriği yüksek besinleri bol tüketmesi önerilir. Gebelik öncesi ve gebelik başlangıında folik asit kullanılması bebeğin nöral tüp defektleriyle doğmasına engel olur. Folik asit anne karnındaki bebeğin sinir sisteminin sağlıklı gelişmesi için gereklidir.