İshal nedir?

İshal, dışkının daha sulu, daha yumuşak ve muhtemelen miktarının daha çok olduğu bir durumdur. Muhtemelen bağırsak hareketleri hızlanmıştır. Bağırsaklardaki gayta daha az bekleyip daha hızlı atıldığında daha sulu ve daha yumuşak olurlar.

İshal genellikle kısa süren bir sağlık sorunudur. Genelde birkaç günden fazla sürmez. Bol bol su içmek ve yeteri kadar sıvı ve mineral almak tedavide önemlidir.

Bir virüs, bir bakteri veya başka bir rahatsız edici mide ve bağırsaklara girdiğinde vücut ondan hızla kurtulmak istercesine bağırsak hareketlerini arttırabilir. Rahatsız edici şey vücuttan tamamen atıldığında muhtemelen ishal kendiliğinden geçer.

Ancak ishal birkaç günden daha uzun sürerse, muhtemelen ishale neden olan ve altta yatan başka bir probleminiz vardır. İrritabl bağırsak sendromu (IBS), enfeksiyon, çölyak hastalığı veya inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) uzun süre ishalin devam etmesine neden olabilcek ciddi hastalıklardan bazılarıdır.

Bulantı, kusma, yüksek ateş, karın ağrısı, şişkinlik, dışkıda kan veya mukus olması ve acil tuvalet yapma ihtiyaçları ishale eşlik edebilir.

Peki ne zaman doktora gitmek gerekir? İshal sorunu olan bir yetişkinseniz şu durumlarda doktora görünmenizde fayda var:

• İshaliniz iyileşme olmadan iki günden fazla devam ediyorsa
• Şiddetli karın ağrınız varsa
• Kanlı, koyu kırmızı veya siyah renkte dışkınız varsa
• 39 derece ve üzeri gibi yüksek ateşiniz varsa
• İdrar miktarında azalma ve idrar renginde koyulaşma varsa (sıvı eksikliği)

Çocuklarda ve özellikle küçük yaşlardaki çocuklarda ishal hızlıca ciddi sıvı kayıplarına neden olabilir. Bu nedenle 24 saat içinde ishali düzelmeyen tüm çocukları doktora götürmenizde fayda var.

Nedenleri

• Virüsler: Norovirüs, enterik adenovirüsler, astrovirüs, sitomegalovirüs ve viral hepatit ishale neden olabilir. Rotavirüs, akut çocukluk çağı ishalinin yaygın bir nedenidir.
• Bakteriler ve parazitler: E. coli gibi patojenik bakterilere veya kontamine yiyecek veya su yoluyla parazitlere maruz kalmak ishale yol açar. Gelişmekte olan ülkelerde seyahat ederken bakteri ve parazitlerin neden olduğu ishale genellikle turist ishali denir. Clostridium Difficile, ishale neden olan başka bir bakteri türüdür ve bir antibiyotik tedavisi sonrasında veya hastanede yatış sırasında ortaya çıkabilir.
• İlaçlar: Antibiyotikler gibi birçok ilaç ishale neden olabilir. Antibiyotikler, kötü bakterileri öldürerek enfeksiyonları hafifletir, ancak iyi bakterileri de öldürürler. Bağırsaklarınızdaki doğal bakteri dengesini bozulduğunda ishal görülebilir veya Clostridium difficile gibi üst üste binen bir enfeksiyona yol açar. Magnezyum oksit ve kanser tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar da ishale neden olabilir.
• Laktoz intoleransı: Laktoz; süt ve diğer süt ürünlerinde bulunan bir şekerdir. Laktozu sindirmekte zorlanan kişilerde süt ürünleri yedikten sonra ishal olur. Laktoz intoleransı yaşla birlikte artabilir çünkü yaşlandıkça laktozu sindirmeye yardımcı olan enzim seviyeleri düşer.
• Fruktoz: Fruktoz; meyvelerde ve balda doğal olarak bulunan bir şekerdir. Bazen hazır içeceklere tatlandırıcı olarak eklenir. Fruktoz, onu sindirmekte zorlanan kişilerde ishale neden olabilir.
• Yapay tatlandırıcılar: Sorbitol, eritritol ve mannitol gibi suni tatlandırıcılar, sakızda ve diğer şekersiz ürünlerde bulunan emilemeyen şekerlerdir. Bu yapay tadlandırıcı şekerler bazı sağlıklı insanlarda ishale neden olabilir.
• Ameliyat: Kısmi bağırsak ameliyatları veya safra kesesi alma ameliyatları ishale neden olabilir.
• IBS, Crohn hastalığı, ülseratif kolit, çölyak hastalığı, mikroskobik kolit ve ince bağırsakta aşırı bakteri üremesi (SIBO) gibi bir dizi başka hastalık da kronik olarak ishal gelişmesine neden olabilir.

Antibiyotikler ishale neden olur mu?

Çoğu antibiyotik (klindamisin, eritromisin ve geniş spektrumlu antibiyotikler) ishale neden olabilir. Bunun nedeni antibiyotiklerin iyi bakterileri de öldürebilmesidir.

Antibiyotikler, normalde bağırsaklarda bulunan bakteri dengesini değiştirerek C. difficile gibi belirli bakteri türlerinin baskın gelmesine neden olabilir. Bu olduğunda, kalın bağırsaklarınızın duvarında enfeksiyon (kolit) gelişebilir.

Antibiyotiklerin yan etkisi olarak ortaya çıkan bu ishal türü siz antibiyotik kullanmaya başladıktan hemen sonra veya antibiyotik kullanmaya devam ederken herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir. İshal yan etkisi yaşadığınızda doktorunuza danışın. İlacınızın türünü veya dozunu değiştirmenizi önerebilir.

Komplikasyonlar

İshal, tedavi edilmezse yaşamı tehdit edebilecek dehidrasyona neden olabilir. Dehidrasyon özellikle çocuklarda, yaşlılarda ve bağışıklık sistemi zayıf olanlarda tehlikelidir.

Ciddi dehidratasyon belirtileriniz varsa, tıbbi yardım alın.

Yetişkinlerde dehidrasyon belirtileri:

• Aşırı susuzluk hissi
• Ağız veya cilt kuruluğu
• İdrar miktarının azalması
• İdrar renginin koyulaşması
• Halsizlik
• Baş dönmesi veya sersemlik hissi
• Tükenmiş veya yorgun hissetmek

Bebeklerde ve küçük çocuklarda dehidrasyon belirtileri:

• Ağız veya cilt kuruluğu
• Bebeğin 3 saat veya daha uzun süre bezini ıslatmaması (3 saat veya daha uzun süre çiş yapmaması)
• Gözyaşı olmaksızın ağlaması
• Uyuşukluk, tepkisizlik veya sinirlilik
• Karın, göz veya yanaklarda çökük görünüm

İshalden nasıl korunabilirim?

Bulaşıcı ishalin yayılmasını önlemek için ellerinizi yıkayın. Ellerinizi yeteri kadar yıkadığınızdan emin olmak için:

• Sık sık el yıkayın. Yemek hazırlamadan önce ve sonra ellerinizi yıkayın. Pişmemiş ete dokunduktan, tuvaleti kullandıktan, bez değiştirdikten, hapşırdıktan, öksürdükten ve burnunuzu sildikten sonra ellerinizi yıkayın.
• En az 20 saniye sabunla köpürtün. Elinize sabun sürdükten sonra en az 20 saniye ellerinizi ovun.

El nasıl yıkanmalıdır?

• Yıkamanın mümkün olmadığı durumlarda el dezenfektanı kullanın. Lavaboya gidemediğinizde alkol bazlı el dezenfektanı kullanın. El dezenfektanını el losyonu gibi uygulayın, her iki elin önünü ve arkasını kapattığınızdan emin olun. En az %60 alkol içeren bir ürün kullanın.
• Hijyen konusunda tereddüt ettiğiniz satıcılardan yiyecek veya içecek satın almayın. Paketlenmiş ürünlerin sok kullanım tarihini kontrol edin.

Aşılama ile bebeğinizi, çocuklarda viral ishalin en yaygın nedeni olan rotavirüsten korumaya yardımcı olabilirsiniz.

Tanı

Doktorunuz ishale neyin neden olduğunu anlamak için kullandığınız ilaçları ve tıbbi geçmişinizi sorabilir. Ayrıca şu testleri yaptırmanızı isteyebilir:

• Kan testi: Tam kan sayımı (hemogram) testi, sodyum ve potasyum gibi elektrolitlerin ölçümü ve Üre, BUN, kreatinin gibi böbrek fonksiyon testleri ishalinizin ciddiyetini belirlemeye yardımcı olabilir.
• Dışkı testi: Doktorunuz, ishale neden olan bir bakteri veya parazit olup olmadığını görmek için bir dışkı testi önerebilir.
• Hidrojen nefes testi: Bu test, ince bağırsakta aşırı bakteri üremesi ve laktoz, fruktoz ve sorbitol malabsorpsiyonu gibi karbonhidrat malabsorpsiyonu için tanı aracı olarak kullanılır. Doktorunuzun laktoz intoleransınız olup olmadığını belirlemesine yardımcı olabilir. Yüksek düzeyde laktoz içeren bir sıvı içtikten sonra doktorunuz düzenli aralıklarla nefesinizdeki hidrojen miktarını ölçer. Çok fazla hidrojen solumak, laktozu tamamen sindirmediğinizi ve ememediğinizi gösterir.
• Fleksibl sigmoidoskopi ve kolonoskopi: Doktorunuz makattan içeriye, rektumunuza yerleştirilen ince, ışıklı bir tüp kullanarak kolonunuzun içini görebilir. Cihaz ayrıca doktorunuzun kalın bağırsağınızdan küçük bir doku örneği (biyopsi) almasını sağlayan bir aletle donatılmıştır. Fleksibl sigmoidoskopi kalın bağırsağın alt kısmını görüntülemeyi sağlarken kolonoskopi doktorun tüm kalın bağırsağı görmesini sağlar.
• Endoskopi: Doktorlar, yemek borunuzu, midenizi ve ince bağırsağınızın üst kısmını incelemek için ucunda kamera bulunan uzun, ince bir tüp kullanır. Endoskopi ile laboratuvarda analiz için bir doku örneğini (biyopsi) çıkarabilirler.

Tedavi

Kısa süreli akut ishal atakları pek çok insanın başına gelebilir. Çoğu, tıbbi tedavi ihtiyacı duyulmadan birkaç gün içinde kendi kendine geçer.

İshale iyi gelen şeyleri denediyseniz, başarılı olamadıysanız veya yüksek ateş, karın krampları veya dışkıda kan gibi ek sağlık sorunları yaşıyorsanız doktorunuza danışmanızda fayda var. Doktorunuz kendi kendinize atlatamayacağınız ishal için size ilaç veya başka tedaviler önerebilir.

Daha fazla sıvı tüketin. Susuz kalmayı önlemek için su veya mineralli su için. İshali şiddetlendirebilecek yağlı, yüksek lifli veya çok baharatlı yiyeceklerden kaçının.

Doktorunuz ishalinize bir antibiyotiğin neden olduğunu belirlerse, antibiyotik ilacınızın dozunuzu azaltabilir veya başka bir ilaca geçebilir.

Sıvı ve mineral alın

İshal ağız yoluyla aldığımız besinlerin ve sıvıların bağırsaklardan yeteri kadar emilemeden dışarı atılması anlamına gelir.

Eğer yeteri kadar besin alamıyorsanız muhtemelen vücudunuzdaki besin depoları sizi haftalarca idare eder. Ancak yeteri kadar su ve sıvı alamıyorsanız muhtemelen birkaç gün içerisinde sıvı eksikliği belirtileri yaşarsınız.

İshalin neden olduğu sıvı eksikliğinde “su içmek” sıvı temini için en pratik yöntemdir. Ancak su ile birlikte kaybedilen elektrolitlerin de alınması gerekir.

Su ile birlikte potasyum, sodyum, magnezyum ve klor gibi elektrolitleri yeteri kadar almanın pratik çözümlerini üretin. Mineralli sular pratik bir çözüm olabilir.

Mineralli doğal kaynak suları ihtiyacınız olan su ve elektrolitleri almanıza yardım eder. Ancak her nedense bu ürünler Türkiye’de yüksek karbondioksit basıncı ile satılıyorlar. Eğer doğal maden suları (mineralli sular) içerisindeki yüksek basınçlı gazlar sizi rahatsız ediyorsa, gazı kaçırıp içmeyi deneyin.

Sade maden suyunu, ağzını açın, gazsız normal içme suyu ile karıştırın ve gazı kaçana kadar karıştırmaya çalkalamaya devam edin.

Meyve suları gibi tüm yüksek miktara şekere sahip içecekler ishali şiddetlendirebilir. Sodyum, potasyum, magnezyum, çinko, klor gibi mineraller yönüyle zengin ancak şeker miktarı az olan içecekleri tercih edin.

Çay ve kahve gibi kafein içeren sıvılardan uzak durun. Çünkü kafein idrar yapma miktarınızı arttırarak daha fazla sıvı kaybı yaşamanıza neden olabilir.

Alkol tüketmekten kaçının. Çünkü alkol de tıpkı kafein gibi daha fazla idrar yapmanıza neden olarak sıvı eksikliği yaşama riskinizi arttırır.

Sıvı içmek midenizi rahatsız ediyorsa veya kusmaya neden oluyorsa, doktorunuz IV sıvı almanızı önerebilir. Serum fizyolojik ile damardan sıvı almak IV sıvı almaya örnek verilebilir.

Sıvı eksikliği nedir?

Kabaca vücudumuza giren suyun, vücudumuzdan çıkan sudan daha az olması durumuna sıvı kaybı denir. Sıvı eksikliği ise yeterli sıvı alımının sağlanamamasını ifade eder.

Sıvı eksikliği belirtileri:

• Ağız kuruluğu
• İdrarın azalması
• İdrar renginin koyulaşması
• Ağız kuruluğu
• Halsizlik
• Hipotansiyon

Vücut ağırlığının yüzde 10’u kadar veya daha faza sıvının kaybedilmesi hayati tehlike oluşturabilir. Bebeklerde ve çocuklarda sıvı eksikliği daha ciddi sağlık sorunlarına neden olur.

Ağlarken gözyaşı olmaması, gözlerde çöküklük ve çökük fontanel çocuklarda sıvı kaybı belirtilerindendir.

Oral rehidratasyon sıvısı ile tedavi edilebilir. Kendiniz oral rehidratasyon sıvısı hazırlamak isterseniz; 

• bir litre temiz suya 3/4 çay kaşığı tuz, 1 çay kaşığı kabartma tozu, 4 yemek kaşığı şeker, 1 bardak portakal suyu karıştırıp içebilirsiniz.

Bu kadar ideal içeriğe sahip olmasada daha basit bir oral replesman sıvısı ise şu şekilde hazırlanabilir;

• bir litre temiz suya 1 tatlı kaşığı şeker ve 1 çay kaşığı tuz karıştırılarak içilebilir. 

İshale neden olan tıbbi durumların tedavisi

İshale neden olan tıbbi bir durum mu var? Eğer kullandığınız antibiyotik gibi bir ilaç veya başka herhangi bir ilaç yan etki olarak ishal olmanıza neden oluyorsa doktorunuz ilacınızın türünü veya ilacınızın dozunu değiştirmek isteyebilir.

İshalinize iltihaplı bağırsak hastalığı gibi daha ciddi bir durum neden oluyorsa, doktorunuz bu durumu kontrol altına almak için çalışacaktır.

Sizin için bir tedavi planı hazırlamaya yardımcı olabilecek bir gastroenterolog gibi bir uzmana sevk edilebilirsiniz.

Antibiyotikler veya parazit ilaçları

• Eğer ishalinizin nedeni bakteriler ise doktorunuz antibiyotik reçete edebilir.
• Eğer ishalinizin nedeni parazitler ise doktorunuz anti-parazit ilaçları reçete edebilir.
• Eğer ishalinizin nedeni virüsler ise muhtemelen anti-viral kullanmadan kısa sürede kendiliğinden geçer.

Antibiyotik ilaçlar virüslerin neden olduğu ishali tedavi edemezler. Üstelik bağırsaklarınızdaki “iyi” bakterileri öldürerek sindirim sistemi sağlığınıza daha fazla zarar verebilirler.

Diğer tedavi önerileri

Bağırsak hareketleriniz normale döndükçe ve ishaliniz hafifledikçe yavaş yavaş yarı katı ve düşük lifli yiyeceklerle beslenin. Yoğurt, yumurta ve patates püresi gibi

Süt, yağlı yiyecekler, yüksek lifli yiyecekler veya bağırsaklarınızı tahriş edebilecek acı gibi çok baharatlı yiyeceklerden birkaç gün kaçının.

Probiyotik almayı düşünün. Bu mikroorganizmalar, iyi bakteri seviyesini artırarak bağırsak yolunda sağlıklı bir dengenin yeniden sağlanmasına yardımcı olabilir.

Probiyotikler genel bağırsak sağlığınızın daha iyi hale gelmesine yardım eder. Ancak ishal başladıktan sonra probiyotik almak ishal rahatsızlığınızın süresini kısaltmayabilir.

Probiyotikler Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Gaz yapan yiyecek ve içeceklerden uzak durun. Midenizde ishal ile kramp yaşıyorsanız, bağırsak gazına ve şişkinliğe neden olan şeyleri azaltın. Kola ve gazoz gibi gazlı içeceklerden uzak durun. Kuru fasulye, nohut, barbunya, lahana, brüksel lahanası da bağırsaklardaki gaz miktarını arttırabilir.

Soru Cevap

Kaynaklar:

1. https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/diarrhea
2. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4108-diarrhea
3. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diarrhea/symptoms-causes/syc-20352241