Tip 2 Diyabet Risk Faktörleri ve Obezite

Obezite ve diyabet, tüm dünyada gittikçe artan önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir.

Tip 2 diyabet risk faktörleri

• ≥ 45 yaş
• BKİ > 25 kg/m2 (BKİ=Beden Kitle Endeksi)
• Ailede diyabet öyküsü
• Düşük fiziksel aktivite
• Pre-diyabet tanısı ( bozulmuş açlık glikozu 100- 126 mg/dL veya bozulmuş glikoz toleransı)
• Gestasyonel diyabet öyküsü veya 4-4.5 kgüzerind bebek doğurma
• Hipertansiyon ( ≥ 140/90 mmHg /yetişkinler)
• HDL kolesterol ≤ 35 mg/dL ve/veya trigliserit düzeyi ≥ 250 mg/dL
• Polikistik over sendromu
• Vasküler hastalık öyküsü

Değiştirilebilir tip 2 diyabet risk faktörleri

• Obezite ve obezitenin süresi (BKİ > 25 kg/m2)
• Yağ dağılımı; viseral obezite (organ çevresi yağlanması)
• Düşük fiziksel aktivite, sedanter yaşam, hareketsizlik
• Yüksek kalorili beslenme
• Bozulmuş glikoz toleransı
• Hiperinsülinemi ve insülin direnci

Obezite en önemli tip 2 diyabet risk faktörlerinden biridir.

Değiştirilemez tip 2 diyabet risk faktörleri

• Yaş
• Cinsiyet

Obezite ve tip 2 diyabet ilişkisi nedir?

Enerji alımı ve harcaması arasındaki dengesizlik sonucu vücuttaki yağ kitlesinin yağsız vücut kitlesine oranla artmasına obezite denir. Obezitenin saptanmasında en çok kullanılan ve bilinen yöntem Vücut Kitle İndeksi (BKİ)’dir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) obezite sınıflaması:

Tip 2 diyabet gelişme riski:

• hafif obez bireyler için 2
• 1. derece ve 2. derecede obez kişiler için 5
• ileri derecede obez kişiler için 10

kat daha fazla olduğu bilinmektedir.

BKİ değerinin ≥35 kg/m2 olduğu en yüksek kategoride Tip 2 diyabet gelişme riskinin BKİ değeri 23 kg/m2 ’nin altında olanlara göre 42.1 kat daha yüksek olduğu saptanmıştır.

BKİ değerinin yanı sıra ağırlık artışı da önemli bir risk faktörüdür. Yapılan çalışmalarda 5 yıllık süre içinde 13.6 kg’dan fazla ağırlık artışı olan erkeklerin, yaklaşık olarak 4.5 kg alanlara göre 4.5 kat daha yüksek risk altında oldukları saptanmıştır.

Obezite iki şekilde zarar verir. Obezite süresi arttıkça diyabet riski artar. Kilo alış hızı arttıkça diyabet riski artar. Hızlı kilo almak ve kilolu kalmak diyabet riskini arttırır.

Obezite Süresi

Obezite süresi uzadıkça Tip 2 diyabet gelişme riski artmaktadır. BKİ değerleri 10 yıldan uzun süreyle 30 kg/m2’ nin üzerinde olanlarda Tip 2 diyabet gelişme riskinin, 5 yıldan az süreyle obez olanlara göre iki kat daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Yağ Dağılımı

Tip 2 diyabetin karın bölgesindeki yağlanmayla ilişkili olduğu bilinmektedir. Vücut kitle indeksi, total yağ dağılımının iyi bir göstergesi olmakla birlikte yağ dağılımı hakkında tam bilgi vermez.

Yağ dağılımının en basit göstergelerinden biri bel çevresi ve bel/kalça oranıdır. DSÖ’nün önerilerine göre; bel çevresi (cm) ölçümleri risk olarak değerlendirilebilmektedir.

Bel çevresi ölçümü ve tip 2 diyabet riski:

Bel/kalça oranı erkeklerde 1.0, kadınlarda 0.8’in üzerine çıkmamalıdır. Bel/kalça oranı santral tipte obezitenin iyi bir gösteregesidir. Santral tipte obezitenin tip 2 diyabet gelişimi ile ilişkili olduğu bilinmektedir.

Hareketsizlik

Hareketsiz yaşam, fiziksel aktivite eksikliği tip 2 diyabetin gelişiminde önemli bir faktördür. Fiziksel aktivite plazma insülin seviyesinin düşmesine yol açar ve insülin direncinin azalmasına yardımcı olur.

Beslenme

Obezitenin tip 2 diyabet için önemli bir faktör olmasından dolayı, gereksinimin üzerinde enerji tüketimi de obeziteye yol açan bir faktör olarak düşünülmektedir.

Diyabetin oluşumunda etkisi olduğu bilinen besin ögelerinin başında yağlar gelir. Doymuş yağ alımının yüksek olması insülin direnci gelişimine neden olabilmektedir.

Posa tüketiminin yetersiz olması da tip 2 diyabet için risk oluşturabilmektedir. Tam taneli tahıllar, kurubaklagiller, sebze ve meyvelerden aldığımız diyet posası;

• Kan şekerini yavaş yükseltir,
• İnsülin ihtiyacını azaltır,
• Tokluk hissinin oluşmasını sağlayarak ağırlık kontrolüne yardımcı olur.

Yapılan çalışmalar sarı-yeşil sebze tüketiminin obez kadınlarda tip 2 diyabetin önlenmesinde koruyucu olabileceğini de göstermektedir.

Obezite diyabete nasıl yol açar?

Hiperinsülinemi ve İnsülin Direnci: Obezite ile diyabet arasındaki bağlantı insülin direnci ile ilişkilidir. Tip 2 diyabetin ortaya çıkışındaki temel mekanizma hiperinsülinemi ve insülin direncidir. İnsülin hücresel reseptörler yolu ile etki gösterirler.

Santral obezite, ağır hiperinsülinemi ve insülin direnciyle paralel seyreder. Obez bireylerde insülinin etkisi normal fizyolojik durumlardakine benzemez. İnsülin etkisinin başlamasındaki gecikme ile birlikte insülinin hızlı deaktivasyonu, oral glikoz yükleme sırasında ya da öğünlerde insülinin etkisini azaltarak hiperinsülinemiye rağmen insülinin etkisinde fonksiyonel bir yetmezliğe yol açar. Karındaki yağ hücrelerinin lipolitik aktivitesi çok yoğundur. İnsülinin antilipolitik aktivitesi de yine karındaki yağ hücrelerinde daha belirgindir. İnsülin fonksiyonel olarak yetersiz olunca obezlerde özellikle karında lipolizis belirgin olarak artar.

Plazma serbest yağ asitlerinin artışı sonucu karaciğerde glikoz yapımı artar, kas dokusunda glikoz kullanımı azalır ve pankreasın beta hücrelerinden insülin salgılanması azalır. Plazma serbest yağ asitlerinin yüksekliği ve obezite süresinin insülin direnci ile pozitif ilişkisi vardır. Önce insülin direnci başlamakta sonra bunu yenmek için insülin salgısı artmakta ve sonunda insülin sekresyonu azalmaktadır. Yağ dokusunda trigliserid depoları arttıkça obezite gelişir. Sonuçta kas ve yağ dokusunun insüline yanıtı ve insülinle oluşan glikoz transportu azalır.

Obezite ve diyabet gelişimi arasındaki mekanizmayı açıklayan bir diğer görüş lipotoksisitedir. Kas, karaciğer ve pankreas adacık hücrelerinde aşırı trigliserid depolanması, bu hücrelerin fonksiyonlarını bozar. Bu duruma lipotoksisite denir. Bu olay, obezitede tip 2 diyabetin gelişimine neden olur.

Kaynaklar:

1. https://www.webmd.com/diabetes/type-2-diabetes
2. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes