Temporomandibuler Eklem Hastalıkları

Şakaklarda yoğunlaşan baş ağrısı, yanaklardan başa yayılan ağrı ve çiğneme esnasında kilitlenme, ses ve ağrıya neden olabilen temporomandibuler eklem hastalıklarını yakından tanıyalım.

Çene eklemi olarak bilinen temporomandibuler eklem, alt çene kemiği (mandibula) ile şakak kemiği (temporal) oluşturur. Bu iki kemik arasında aşınmayı engelleyen, ağzı açıp kapama gibi çene hareketlerini kolaylaştıran kıkırdak özelliğinde bir yapıdır.

Eklemi çevreleyen eklem kapsülü ve kemikleri bir arada tutan bağlar eklemin bütünlüğünü ve dayanıklılığını sağlar.

Çene eklemi, hayati önem taşıyan konuşma, çiğneme gibi fonksiyonların yerine getirilmesini sağlar.

Yüzün her iki tarafında da bulunur ve ikiz eklem olarak adlandırılan özel bir eklemdir.

Çene eklemi hastalıkları nelerdir?

Çene eklemi hastalıklarının ana nedeni; çene ekleminde ve çiğneme kaslarında sürekli tekrarlayan ağrı veya eklemde meydana gelen fonksiyon bozukluğudur. Çeşitli nedenlerden dolayı ortaya çıkabilen bu sorunun, ana nedeni ise çene ekleminin yapısının ve eklemdeki disk uyumunun kaybolmasıdır.

Temporomandibuler eklem hastalıkları:

• Çene çıkıkları
• Çene kilitlenmesi
• Travmatik kırıklar
• Çene kemiğinin doğuştan veya bir çok nedenle az ve eksik gelişim göstermesi
• Çene kemiğinde tümör gelişmesi
• Çene ekleminin işlevsel bozuklukları (ağrılı çiğneme, kısıtlı çiğneme, ısırma problemleri)
• Çene eklemini ve kemiği etkileyen romatolojik, psikiyatrik ve nörolojik hastalıklar.

Günümüzde çene eklemi hastalıkları, farklı branşlardan hekimlerin beraber çalışmalarını gerektiren multidispliner bir hastalık grubu olduğu kabul edilmektedir.

Bununla ilgili ilk müracaat ise genellikle kulak ağrısı yanılgısıyla veya şikayeti ile Kulak Burun Boğaz hekimlerine yapılmaktadır. Ancak bu hastalığın birden çok nedeni mevcut olduğu için hastalarda genellikle anlam karmaşası ve sonuç alamama durumu sık olarak karşılaşılmaktadır.

Belirtiler

• Kulak ağrısı, yanaklarda ağrı 
• Kulakta çınlama, nadiren de olsa baş dönmesi
• Migren gibi şiddetli ve tek taraflı baş ağrıları
• Şakaklarda yoğunlaşan baş ağrısı, boyuna yayılan ağrı
• Çenenin açılmasında zorluk,
• Çene açılırken ses oluşması, çene kilitlenmesi
• Çene çıkıkları
• Ağız açılırken çenenin bir yana doğru kayarak açılması
• Isırma, lokma koparma ve çiğneme fonksiyonlarında bozulma ve ağrı
• Alt ve üst dişlerin kapanmasında bozukluk birbirbi tam kapatamaması
• Dişlerde hassasiyet, aşınma, sallanma ve kırılma görülebilir.

Nedenleri

• Sürekli tek tarafta çiğneme
• Diş sıkma, diş gıcırdatma, bruksizm
• Çene ve yüzü etkileyen travmatik yaralanmalar
• Eklem ve çevresinin romatolojik hastalıkları (İltihaplı romatizma gibi)
• Uzun süren ve ağız açıklığını zorlayan diş tedavileri, anestezi esnasında çenenin aşırı zorlanması
• Sert cisimleri ısırma gibi alışkanlıklar
• Omuzların ve boynun aşırı öne eğilmesi (postür/duruş bozuklukları)
• Omuzla çene arasında uzun süreli telefon tutmak
• Doğumsal eklem bozuklukları (eklemin tam gelişmemiş olması gibi)
• Dişlerin birbiriyle ilişkisini değiştirecek seviyede yapılan dolgu ve kaplamalar
• Bazı psikolojik rahatsızlıklar

Toplumumuzda en sık görülen temporomandibuler eklem hastalıkları ise geceleri diş sıkma ve gıcırdatma, bölgesel olarak yenilen sert kabuklu kuruyemişlerin sık tüketilmesi, diş hastalıklarına ya da diş hastalıkları sonrasından yapılan tedavilere bağlı olarak ortaya çıkan çene eklemi hastalıklarıdır.

Tanı

Hastaların büyük çoğunluğunda fizik muayene ile tanı konulabilir.

Ancak doktorunuz gerekli gördüğünde normal röntgen grafileri, bilgisayarlı tomografi, MR gibi görüntüleme yöntemleri isteyebilir.

Hasta bu tetkiklere rağmen tam tanı alamaz ya da tedavi verilmesine rağmen yeterli iyileşme olmaz ise eklem içini görüntüleyen endoskopik çalışmalar, sintigrafi veya PET gibi ileri görüntüleme yöntemleri istenebilir.

Tedavi

Tedavinin esas amacı hastanın ağrısını dindirmek ve normal çene fonksiyonlarını geri kazandırmaktır.

Tedavinin ana yöntemi ise hastalığı oluşturan sebebe göre belirlenmektedir.

Yaşam değişikliği önerileri

Tedavi etkiniliğinde en önemli nokta ise hastanın eğitilerek nelere dikket etmesi gerektiği hakkında bilinçlendirilmesidir. Bazıları:

• Çiğneme alışkanlığının kazandırılması (çenenin her iki tarafından güç alarak çiğneme)
• Diş sıkma veya gıcırdatma problemi olan hastalarda diş hekimleri tarafından hazırlanan gece plağı (splint) kullandırılması,

Hastalar kendilerine verilen tıbbi tedaviyi (ilaçlar, splint, egzersizler) düzenli olarak uygulamalı, önerilen süre boyunca sert gıdaları çiğneyerek çene eklemini zorlamaktan kaçınmalı, doktorunun belirttiği süre boyunca sulu ve yumuşak gıda yemeli, ağız ve diş sağlıklarına dikkat etmelidirler.

Medikal tedavi

İlaç tedavileri (kas gevşetici veya steroid olmayan ağrı kesiciler), diş ve diş eti problemlerinin giderilmesi, eklem ve çiğneme kaslarına yönelik fizik tedavi uygulamaları ve egzersizlerle hastaların çoğunda tedavi sağlanır. 

Cerrahi tedavi

Medikal tedaviden fayda görmeyen olgularda ise eklem içine müdaheleler (artrosentez) ağrıyı azaltır.

Travma, tümör, alt çenenin şakak kemiğine kaynaşması (ankiloz) gibi durumlarda cerrahi tedavi uygulanır.

Tedavinin gereğine göre, kulak burun boğaz, fizik tedavi, psikiyatri uzmanları ve diş hekimleri (çene cerrahları, ortodontistler) birlikte çalışırlar.

Botoks

Toplumda sık olarak karşılaşılan diş sıkma ve gıcırdatma gibi durumlarda ise yeni yeni gündeme gelen ve yaygınlaşan tedavi metodu ise masseter kaslarına botulınum toksini uygulamalarıdır.

Bu uygulama ile hastalarda 6-9 aylık süre zarfında semptomlar da gerileme izlenmektedir.

Yeni bir metod olmasına rağmen hastalar da uzun süreli rahatlama sağlayan bu tedavi metodu sık kullanılmaktadır ve bir çok merkezde yapılmaktadır.

Öneriler

• Sakız çiğnemeyi bırakılmalı
• Çerez gibi sert kabuklu, zor çiğnenen yiyeceklerden uzak durulmalı
• Çiğnerken çenenin her iki tarafını eşit kullanmalı. Tek taraflı çiğneme tarzından uzak durmalıdır.
• Diş gıcırdatma veya dişleri sıkma bırakmalı ya da bu olay bilinçaltında mevcut bir stres kaynağından kaynaklanıyor ise psikologlardan destek almalıdır.

Diş Gıcırdatma (Bruksizm)

• Özellikle üç hafta boyunca yumuşak gıdalarla beslenilmelidir.
• Aşırı esneme hareketlerinden kaçınmalıdır.
• Yüz üstü yatmamalıdır.
• Sabahları sıcak-ılık havlu ile çene eklem bölgesine masaj yapmalıdır.
• Diş problemi olduğunu düşünüyor ise en kısa zamanda diş hekimine başvurmalıdır.

Toplumda bilinmemesine rağmen sık karşılaşılan, günlük hayatı (konuşma, yutma vb) olumsuz etkileyen bu hastalık bir çok nedene bağlı olsa da genellikle ufak ve basit önlemler ile engellenebilmektedir.

Hastanın sadece bu konu hakkında farkındalığa sahip olması, genellikle tedavinin ilk basamağını oluşturmaktadır.

Bu yazımızda amacımız ise farkındalığı oluşturmak çünkü birçoğumuzun hayatı boyunca biriktirdiği en güzel anıların başında konuşmak, yemek yemek vb etkinlikler bulunmaktadır. Bu güzel anların böyle bir rahatsızlıktan dolayı engellenmesi herkes için üzücü olabilmektedir.