Nedir Bu Şizofreni?

19.yy’dan kalma bir etki ile halk arasında korku uyandıran şizofreni hastalığı, genç yaşta başlayan, kişinin insan ilişkilerinden ve gerçeklerden uzaklaşarak, kendine özgü bir içe kapanım (otizm) dünyasında yaşadığı; düşünüş, duyuş ve davranışlarda önemli bozuklukların görüldüğü ağır bir ruhsal hastalıktır.

Tanım olarak şizofreni

Şizofreni; kişinin algılamasını, düşünmesini, duygularını, hareketlerini, dikkatini, yargılamasını etkileyen bir hastalık, nam-ı diğer kronik psikotik bir süreçtir.

Psikoz: Gerçeği değerlendirme yetisinin bozulmasıdır.

Öğrenme, kendine bakım, çalışma, insan ilişkileri ve yaşam becerileri gibi birçok işlev alanında yetersizliklere yol açarak, iş ve toplumsal yaşamında sorunlara yol açabilir.

Ancak, unutulmaması gereken nokta, bu belirti ve işlev alanlarında kişiden kişiye büyük farklar olabildiği gibi, aynı hastada da zaman içinde büyük değişiklikler olabilir.

Belirtiler

Şizofreni belirtileri;

• şizofreni hastasının normal insanlara nazaran daha abartılı, aşırı veya daha fazla yaptıkları durumlar, pozitif belirtiler
• şizofreni hastasının normal insanlara nazaran daha az tepki verdikleri, daha az ciddiye aldıkları veya daha az yaptıkları durumlar, negatif belirtiler

olarak ikiye ayrılır.

Pozitif belirtiler

Pozitif belirtiler düşüncede; işitme, görme, dokunma, koklama ve tatma duyularında ve davranışlarda; hasta kişinin gerçek sandığı; toplumsal uyumunu bozan, bozuk, aşırı, sapmış durumlardır.

Düşüncede Bozukluk; Sanrılar: belli bir çağ ve toplum içinde gerçeğe uymayan, mantıklı tartışma ile de değiştirilemeyen inanç.

• Ben peygamberim, Tanrının elçisiyim, cumhurbaşkanı olacağım vs. (Grandiyöz – Büyüklük Hezeyanları)
• Beni zehirliyorlar, bana komplo kuruyorlar vs. (Paranoid / Persekütif – Kötülük Görme Hezeyanları)
• Radyo ve televizyondan bana laf atıyorlar vs. (Referansiyel – Etkilenme Hezeyanları)
• Kafamın içine aygıt yerleştirdiler, beni istedikleri gibi yönlendiriyorlar vs. (Bizar – Tuhaf Hezeyanlar)
• Kafamın içine bana ait olmayan düşünceler sokuyorlar, düşüncelerimi çalıyorlar, yayınlıyorlar vs.

Algılamada Bozukluk; Varsanılar: bir uyaran bulunmadığı halde var gibi davranılmasıdır.

• İşitme varsanıları (komut veren sesler, yorum yapan sesler vs. işittiğini sanmak)
• Görme varsanıları (renk, ışık çakmaları ya da daha karmaşık nitelikte şeyler gördüğünü sanmak)
• Dokunma varsanıları
• Koku ve Tat varsanıları

Davranışta Bozukluk; Dağınık / Dezorganize belirtiler;

• Garip, amaçsız, abartılı hareketler (hastanın muayene sırasında öpücük şeklinde dudak büzmesi vs)
• Garip duruşlar (kafasının altında yastık varmışçasına baş ve omuzları yukarıda tutma)
• Yineleme hareketleri (Karşıdakinin yüz hareketlerini, hareketlerini, sözlerini, yineleme)

vs. 

Pozitif Belirtiler; şizofreninin aktif döneminde, atak dönemlerinde ya da akut başlayan bozukluklarda baskındır. 

Negatif belirtiler

Negatif Belirtiler; normal işlevlerde azalma, eksiklik ya da yokluk durumlarıdır.

• Duygusal tepkilerde azalma ya da küntlük
• Düşünce ve konuşmada fakirleşme; hastanın sorulara kısa cevaplar vermesi ya da susması; konuşmayı kendiliğinden sürdürememesi;
• İstemli eylem ve irade azlığı; hastanın kendiliğinden yaptığı işlerde azalma; sosyal etkinliklerde, aktivitelerde azalma, yataktan çıkmama; daha ileri boyutta özbakımda azalma, yememe – içmeme, hareketsizlik
• Zevk alamama; 

Negatif Belirtiler; atak dönemlerinin yatıştığı fakat bozukluğun süreğenleştiği hastalarda baskındır.

Tanı

Şizofreni tanısı tıbbi olarak pozitif belirtiler, negatif belirtiler, dağınık davranışlar ve en az 6 aylık bir süre süre baz alınarak ICD yahut DSM ölçütlerine göre süreç içerisinde konabilir.

ICD: Hastalıkların Uluslararası İstatistiksel Sınıflaması ve İlgili Sağlık Sorunları
DSM: Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı

Şizofrenide acil servise geliş ve saldırganlık bahsi

Burada değinilmesi gereken nokta; acil servise gelen ya da hakkında yatış kararı alınan her hastanın “Acaba benim yakınıma ne oldu hocam? O şizofreni mi?” düşüncesinden sıyrılabilmektir. Çünkü Şizofreni Bozukluğu en az 6 aylık bir süreç içerisinde tanısı konabilen bir durumdur.

Bu bağlamda acil servise gelen hastalar;

• Akut Psikotik Bozukluklar,
• Kısa Psikotik Bozukluklar,
• İki Uçlu Duygudurum Bozukluklarının Yükselme ya da Çökkünlük dönemleri,
• Dissosiyatif Bozukluk (denilen kişinin bilinç, bellek, yer, zaman, kişi oryantasyon bozuklukları yaşadığı ayrışma durumları) gibi durumlar ve 
• bunların karma durumları gibi organik kökenden bağımsız psikiyatrik bozukluklara bağlı ya da alttaki organik bir kökenden kaynaklanan durumun beyni etkilemesiyle oluşan psikiyatrik bozukluklardan kaynaklanan bir durumun ilk atağı ya da tedavi düzensizliği,
• İlaç uyumsuzluğu ve 
• Çeşitli stresör faktörler sebebiyle var olan bozuklukların alevlenme dönemleri içerisinde olabilirler.

Saldırganlık; Şizofreni konusunda en merak edilen durumlardan biri de aileleri tarafından şizofreni olduğu düşünülerek acil servise getirilen veya ilerleyen süreçlerde şizofreni tanısıyla tedavi planlaması yapılmış hastaların saldırgan olup olmadıklarıdır.

İlk olarak dağınık davranışlar, düşünce ve algı bozuklukları içerisinde aileleri tarafından korkuyla “Benim yakınım delirdi mi hocam” diyerek acil servise getirilen hastaların durumunu önceki paragrafta anlatmıştık. Burada değinmek istediğimiz 2.nokta bu hastaların acil servise bazı durumlarda kendilerine ve çevrelerine zarar verici davranışlar içerisinde getirebilirler. Bu durum hastanın o anki psikolojik durumu, çevresel algısı ve bilinçaltındaki korkularının filtresiz bir şekilde gerçek hayata yansıması sonucu korunma isteğiyle oluşan bir durumdur.

Akut ya da süreğen hastalıklarda atak diye tariflediğimiz alevlenme dönemlerinde, acil tedavi yaklaşımıyla hastalar sakinleştirilebilir ve kontrol altına alınabilir ve içinde bulundukları hastalık tablosuna göre acil şartlarında kontrol altına alınabilir ya da gerekli tedavilerinin yapılması için servise yatırılması gerekebilir.

İkinci olarak saldırganlık durumu açısından şizofreni tanısıyla tedavisi süren hastalarda alevlenme dönemleri haricinde; hastanın kişilik özellikleri; alkol – madde bağımlılığı; düşünce – algı bozukluğunun türü ve pozitif belirtilerinin şiddeti; ilaç düzenli kullanımı gibi faktörler göz önüne alınır; bu açıdan şizofreni türleri içerisinde görece tehlikeli alt türler olmakla beraber, toplumdaki genel olarak şizofreni hastalarının çoğu saldırgan ve tehlikelidir kanısı yanlıştır. 

Şizofreni ortaya çıkışı

Hastalık öncesi kişilik ve uyum

Şizofrenisi olan kişiler hastalık öncesinde genellikle içe dönük, sessiz, arkadaşı az, yalnızlığı yeğleyen, garip, ilgileri sınırlı, güvensiz kişilerdir.

Aileler sıklıkla çocuklarının hastalık başlamadan önce sessiz, uyumlu, içe dönük, arkadaşsız olduğunu belirtirler.

Şizofreni başlangıcı

Şizofreni beynin bir gelişim bozukluğu olarak kabul edilmekle birlikte, bu yatkınlığın hastalıkla sonuçlanması diğer etkenlerin varlığıyla olmaktadır (çevresel – biyolojik nitelikli etkenler).

Buradan yola çıkılarak şu denilebilir ki şizofreni yaş, cinsiyet, ırk ayırt etmeksizin herkeste görülebilir ancak bu durum multifaktoriyel yani çok etmenli bir duruma bağlıdır.

Hastalığın başlangıcı erkeklerde en sık 15 – 25, kadınlarda en sık 25 – 35 ve 40 – 45 (menopoz öncesi) yaşlarındadır; görülme sıklığı eşittir.

Şizofreni her türlü psikolojik zorlanmayla başlayabilir.

Belirtiler bakımından da tipik bir başlangıç yoktur; değişik düşünce bozuklukları, algı bozuklukları, acayip davranışlarla, taşkınlıklarla ortaya çıkabileceği gibi, çok sinsi olarak da gelişebilir.

Bazı hastalarda başlangıç döneminde henüz açık pozitif belirtiler ortaya çıkmadan önce hastanın işlev düzeyinde bir gerileme olur, çevreye ilgisi azalmıştır, sosyal ortamlardan kaçınır, duygulanımda küntleşme, tuhaf düşünce ve davranışlar görülebilir. Bu dönemde bunaltı, uyku bozukluğu, çabuk sinirlenme, dikkatini toplamada güçlük, halsizlik, kendine bakımda azalma gibi şizofreniye özgü olmayan belirtiler görülebilir. Bu durum bazen birkaç hafta, birkaç ay, çoğu zaman ise 2 – 5 yıl sürer, ardından da artı belirtilerin baskın olduğu bir tablo ortaya çıkar.

İlk psikozun ortaya çıkmasından sonraki 5 – 10 yıl içinde hastalık genellikle zaman zaman açık, artı psikotik belirtilerin görüldüğü alevlenmeler ve arada yatışmalarla gider. Yatışma dönemlerinde eksi belirtiler genellikle şiddetlenerek sürer.

Şizofreni hastalığında gidiş ve sonlanış

Çok değişik gidiş ve sonlanışları olan bir bozukluk olan Şizofrenide hastaların;

• en az ¼’ünün tamamen iyileştiği
• ½’sinde belirtilerin yatıştığı ve sosyal işlevlerinin iyi olduğu

gösterilmiştir.

Tedavi

Şizofrenide ilaçlarla tedavi zorunludur.

Sonrasında oluş nedenleri ne olursa olsun şizofreni bireyin düşünce, duygu ve davranışlarında, kişilerarası ilişkilerinde, iş ve topluma uyumunda ağır bozukluklarla belirli bir hastalıktır.

Şizofreni, ailede de zorlanmalar yaratmakta, ailenin dengesini bozabilmekte, hastanın içinde bulunduğu toplumsal çevreyi değişik düzeylerde sarsmaktadır. Böyle bir hastalıkta psikososyal tedavi yöntemlerinin ve olanaklarının kullanılması zorunludur.

Şizofreni bozukluğu tamamen iyileşebilir mi?

Gidiş ve sonlanış açısından çok farklılık gösteren bir bozukluk olan şizofrenide ilaç tedavisi ve psikososyal tedavi yöntemlerinin beraber kullanılmasıyla;

• %25 tam iyileşme
• %50 toplumsal uyumun ve işlevsellik düzeyinin artması

sağlanabilmektedir.

Ayrıca evlilik, gebe kalma vs. sorunlar hastalık sürecinin gidişiyle ilgili olarak psikiyatrist tarafından devam eden kontrollerde hasta özelinde değerlendirilmelidir.