İdrar Yolu Enfeksiyonu (İYE)

İdrar yolu enfeksiyonu (İYE), üriner sistem enfeksiyonu olarak da bilinir. Boşaltım sistemi üzerinde herhangi bir yerde enfeksiyon gelişmesidir. Böbreklerde, mesanede veya idrarınızın içinden aktığı üreterler ve üretrada enfeksiyon olmasıdır.

İdrar yolu enfeksiyonu (İYE) tedavisi temelde antibiyotiklerle yapılır.

Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu gelişme ihtimali, erkeklere göre daha fazladır.

İdrar yolu enfeksiyonuna yakalanmamak için uygulanabilecek basit önlemler vardır.

Belirtiler

İdrar yolu enfeksiyonu (İYE) başlangıçta belirti vermez. İdrar yolu enfeksiyonu belirtileri:

• İdrar yaparken yanma ve ağrı hissi (dizüri)
• İdrar yapmak için güçlü, kalıcı bir istek
• Sık sık ancak az az idrar yapma
• İdrar yaparken kan gelmesi (hematüri): Pembe, kırmızı veya koyu kırmızı renkte idrar
• İdrar renginde değişiklik
• İdrar kokusunda artış, kötü idrar kokusu
• Pelvik ağrı, kadınlarda – özellikle pelvisin (leğen kemiği) merkezinde ve kasık kemiği çevresinde ağrı

Küçük çocuklarda yeni başlayan gündüz çiş kaçırma, idrar yolu enfeksiyonu düşündürür. Ancak başka belirti yoksa gece çiş kaçırma idrar yolu enfeksiyonu düşündürmez.

İYE’ler yaşlı yetişkinlerde gözden kaçabilir veya başka durumlarla karıştırılabilir.

Üriner sisteme bakış

İdrar böbreklerde üretilir, üreterler ile mesaneye dökülür, mesaneden üretra(idrar kanalı) ile dışarı atılır. Bu sisteme üriner sistem (boşaltım sistemi) denir.

Dışarıya açılan ve olası mikroplara en yakın bölge üretra yani idrar kanalıdır.

İdrar yolları enfeksiyonu çoğunlukla üretra ile ilgilidir. Ancak enfeksiyon böbreklere ulaştığında en tehlikeli hale gelir.

Böbreklerin enfekte olmasına piyelonefrit denir.

İYE türleri

Her üriner sistem enfeksiyonu tipi, idrar yolunuzun hangi kısmına enfekte olduğuna bağlı olarak daha spesifik belirti ve semptomlara neden olabilir.

İdrar yaparken yanma ve ağrı şikayetine neden olabilen enfeksiyonlar:

• Üretrit: Mesanedeki idrarın boşaltılmasını sağlayan hortum benzeri kanalın enfeksiyonudur. İdrar yaparken ağrı ve yanma ön plandadır.
• Prostatit (prostat enfeksiyonu): Prostatit erkeklerde idrar yanmasına neden olabilir.
• Rahim ağzı(vulva) ve vajina enfeksiyonu: Genellikle kadınlardaki idrar yanmasına kaşıntı, kötü kokulu akıntı ve ağrılı cinsel ilişki eşlik eder.

Vajinit (vajinal akıntılar)

• Sistit (mesane enfeksiyonu): Ateş genellikle olmaz veya çok hafiftir. İdrar yaparken yanma, ağrı ve sık sık idrara çıkma ön plandadır. Gram-negatif çomaklara etki eden ve idrara geçen neredeyse tüm anti-mikrobik ajanlar akut basit sistit tedavisinde etkilidir. Akut basit sistit tedavisi 3 gündür.
• Böbrek enfeksiyonları: İdrar yanmasına genellikle yüksek ateş, bulantı, kusma ve böğürde ağrı eşlik eder. Normal idrar kesesi enfeksiyonuna göre daha ateşli ve ağır bir durumdur.
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Bel soğukluğu (gonore), genital herpes ve klamidya enfeksiyonları idrarda yanma ve ağrıya neden olabilirler.

Nedenleri

İdrar, yukarıda böbreklerden üretilir ve geri dönmeksizin aşağı ilerler. Üreterlerden mesaneye dolar. Geçici olarak mesanede depolanır. İdrar yapma eylemi esnasında üretra (idrar kanalı) ucundaki birkaç mm. çapa sahip delikten dışarı boşaltılır.

Üriner sistem enfeksiyonu gelişme riski oldukça düşüktür. Neden?

İdrar yollarının vücut dışına açılan tek yeri küçücük bir üretra ağzıdır. İdrarın yukarıdan aşağıya düzenli akışı sayesinde idrar yolları düzenli olarak temizlenir.Bu nedenle İYE gelişme riski oldukça düşüktür. İYE gelişmesini kolaylaştıran faktörler:

• İdrar akışının azalması (az su içmek)
• İdrar akışının yapısal olarak bozulması (böbrek taşı, kateter sonda vs)
• Üretra ağzının çok fazla mikroba maruz kalması

Az su içmek, bireysel temizliği yapamamak, enfekte iç çamaşırları giymek, enfekte klozetleri kullanmak, şüpheli cinsel ilişkiler, böbrek taşı düşürmek, kateter sonda kullanmak gibi durumlar İYE gelişme riskini arttırırlar.

İYE sıklıkla kadınlarda görülür ve mesane ve üretrayı etkiler.

Mesane enfeksiyonu (sistit)

Bu tip İYE’ye genellikle gastrointestinal sistemde yaygın olarak bulunan ve dışkı ile dışarı çıkan bir bakteri türü olan Escherichia coli (E. coli) neden olur. Bununla birlikte, bazen diğer bakteriler sorumludur.

Kadın üretrası anüse yakındır. Arkadan önde doğru yapılan temizliklerde rektum etrafındaki ve ciltteki bakteriler, öne yani üretra tarafına taşınır. Kadın üretrası yaklaşık 4 cm’dir. Üretra ağzındaki bakteriler mesaneye doğru kolayca ilerleyebilir. Doğru olan önden arkaya doğru temizlik yapmaktır.

Mesane iltihabı (sistit), kadınlarda herhangi bir zaman gelişebilir.

Üretra enfeksiyonu (üretrit)

Bu tip İYE, gastrointestinal sistem bakterileri anüsten üretraya yayıldığında ortaya çıkabilir.

Ayrıca, kadın üretrası vajinaya yakın olduğu için, genital uçuk, bel soğukluğu, klamidya ve mikoplazma gibi cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar üretrite neden olabilir.

Risk faktörleri

İdrar yolu enfeksiyonları (İYE) kadınlarda yaygındır ve birçok kadın yaşamları boyunca birden fazla İYE geçirir.

İYE’ler için kadınlara özgü risk faktörleri şöyledir:

Kadın anatomisi

Bir kadın, bir erkeğe göre daha kısa bir üretraya sahiptir, bu da bakterilerin mesaneye ulaşmak için kat etmesi gereken mesafeyi kısaltır.

Cinsel aktivite

Cinsel olarak aktif kadınlar, cinsel olarak aktif olmayan kadınlardan daha fazla İYE’ye sahip olma eğilimindedir. Her yeni bir cinsel partner İYE geçirme riskinizi artırır.

Bazı doğum kontrol tipleri

Doğum kontrolü için diyafram kullanan kadınlar ve spermisidal ajanlar kullanan kadınlar daha yüksek risk altında olabilir.

Menapoz

Menopozdan sonra, kandaki östrojen seviyesinin düşmesi, İYE’ye karşı daha savunmasız hale gelmenize neden olur.

İYE’ler için diğer risk faktörleri şunları içerir:

İdrar yolu anormallikleri

İdrar yolları, idrarın kolaylıkla akarak ilerleyeceği bir anatomiye sahiptir. Ancak doğuştan ve anatomik olarak idrar yollarında problem olan bebeklerde İYE riski artmıştır.

İdrar akışının sağlanamaması, idrarın böbreklere veya mesaneye geri kaçışı, idrar yollarında genişlemeler veya şekil bozuklukları durumunda bebeği, bir çocuk cerrahisi uzmanı görmelidir.

İdrar yollarının tıkanması

Böbrek taşları veya erkeklerde prostat büyümesi üretradan idrar akışını sınırlayabilir, idrar akış hızını düşürebilir ve idrarın mesaneden birikmesine neden olabilir. Üretrada idrar akışı azalırsa bakterilerin mesaneye doğru ilerlemeleri kolaylaşır. İYE riski artar.

Kateter kullanımı

İdrara çıkma yeteneklerini kontrol etmeyi zorlaştıran nörolojik sorunları olan insanlar, felç olan insanlar veya hastaneye kaldırılan bazı insanlar idrarlarını yapabilsinler diye üretralarından mesaneye kateter takılarak idrarları yaptırılır.

Kullanılan her kateter üretra içerisindeki epitel dokunun tahriş olmasına neden olur. Üretra iç duvarındaki epitel dokusunun zarar görmesiyle, bakterilerin üretraya tutunabilme şansları artar. İYE gelişme riski artar.

Bağışıklık sisteminin zayıf olması

Diyabet veya bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olan diğer hastalıklar, vücudun mikroplara karşı savaşma gücünü azaltarak İYE gelişme riskini arttırır.

Komplikasyonlar

Derhal ve uygun şekilde tedavi edildiğinde, alt idrar yolu enfeksiyonları nadiren komplikasyonlara yol açar. Ancak tedavi edilmezse, idrar yolu enfeksiyonunun ciddi sonuçları olabilir.

İdrar yolu enfeksiyonunun neden olabileceği bazı komplikasyonlar şöyledir:

• İYE’nin tekrarlaması. Özellikle 6 ayda 2 defa veya 1 yıl içerisinde 4 veya daha fazla İYE geçiren kadınlarda İYE’nin sık sık tekrarlaması riski vardır.
• Tedavi edilmemiş İYE’ler, akut veya kronik böbrek enfeksiyonuna (pyelonefrit) neden olabilir. Pyelonefrit:böbreklerin tutulduğu idrar yolu enfeksiyonudur.
• Hamile kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu, bebeğin düşük doğum ağırlığı ile doğmasına veya bebeğin erken doğmasına neden olabilir.
• Daha önce Neisseria Gonorrhoeae enfekiyonu ile hastalanmış ve bel soğukluğu geçirmiş erkeklerde tekrarlayan üretrit görülmesi halinde, erkek üretrasında darlık görülebilir.
• İdrar yolu enfeksiyonu eğer böbreklere kadar yayılır ve ilerlerse sepsis gelişebilir ve hayatı tehdit edebilecek kadar tehlikeli olabilir.

Koruyucu hekimlik

İdrar yolu enfeksiyonu riskinizi azaltmak için şu adımları atabilirsiniz:

Bol su için

İdrar yolları enfeksiyonundan korunmanın basit bir yolu bol su içmektir. İçilen su miktarı arttıkça sistemden boşalan idrar miktarı ve idrar akım kuvveti artar.

Benzer şekilde, cinsel ilişki sonrası beklemeden idrar yapmak partnerinizden aldığınız mikrobun idrar akım kuvvetiyle dışarıya atılmasını sağlayacaktır ve sağlığınız için koruyucudur. Aynı şekilde cinsel ilişki öncesi idrar yapmak, idrar akımı kuvvetiyle basit bir üretra temizliği yaparak partnerinizi korumanızı sağlar.

Nasıl ki kirli bir hortumu temizlemek için içinden su geçiririz, aynı şekilde idrar yaparken idrarınızın geçişiyle de üretra temizlenecektir.

Yaban mersini suyu (cranberry juice) için

Yaban mersini suyunun metabolitlerinin, E. coli‘nin büyüme ve çoğalma yeteneğini sınırlandırır. İdrar yolu enfeksiyonlarından korur. (kaynak)

Çalışmalar yaban mersini suyunun (Cranberry juice) İYE’leri önlediğini göstermektedir. İYE için faydaları kesin olmasa da, muhtemelen zararlı değildir.

Tuvalet temizliğini “önden arkaya doğru yapmak”

Kadınlarda kakanın atıldığı rektum, idrar çıkışı olan üretranın arkasındadır. Tuvalet temizliği esnasında arkadan öne doğru yapılan temizlik işlemleri esnasında rektum çevresindeki mikroplar öne, yani üretra yakınlarına, taşınmış olur. Kadınlarda arkadan öne doğru yapılan temizlik işlemleri idrar yolu enfeksiyonu riskini arttıracaktır. (resim 2)

Kadınların tuvalet sonrası, silme, yıkama vb temizlik işlemlerini önden arkaya doğru yapması idrar yolu enfeksiyonundan korur.

Tamamen aynı nedenlerle, arkadan öne doğru yapılan temizlik işlemleri vajinal enfeksiyonların da artışına neden olur. Önden arkaya yapılan temizlik işlemleri vajinal enfeksiyonlardan da koruyucudur.

Güvenli tuvalet alışkanlığı edinin

Kadınlar doğru tuvalet alışkanlığı edinmelidir. Her sabah kahvaltıdan sonra evden çıkmadan temizliğinden emin oldukları kendi evlerinde tuvaletlerini yapmalılardır. 

Gündelik hayatın hengamesinde ise küçük tuvaletleri için temiz tuvaletler seçmeye gayret etmeliler. Yanlarında ıslak ve kuru peçete taşımaları faydalarına olacaktır. 

Gerçekten kirli, enfeksiyon kaynağı olan klozetler idrar yolu enfeksiyonu ve vajinal hastalıklara sebep olabilir.

Cinsel ilişki konusunda özen göstermek

Erkekte İYE belirtisi oluşturamayan penis etrafındaki mikroplar cinsel ilişki esnasında kadına kolaylıkla bulaşabilir. Bir erkek penisindeki mikrobu, vajinanıza ya da üretranıza taşırsanız vajinanızda ya da idrar yollarınızda enfeksiyon gelişebilir. 

Erkek üretrası penis nedeniyle, kadın üretrasına nazaran oldukça uzundur.

Kadınlar! Partneriniz hasta olmasa, ağrısı, sızısı, yüksek ateşi bulunmasa dahi kondom kullanmayı ihmal etmeyin. Lüzumsuz partnerler edinmeyin. Tek eşli olgun hayatı tercih edin ya da olası sağlık problemlerine karşı dikkatli ve hazırlıklı olun. 

Kondom kullanmak cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmanın iyi bir yoludur.

Tahriş edici ürünler kullanmayın

Üretranıza zarar verme ihtimaline karşı, vajina veya penisinize tahriş edici deodorant gibi spreyler sıkmayın. Genital bölgenizde kullanacağınız ürünlere karşı dikkatli olun.

Doğum kontrol yönteminizi değiştirin

Vajina içerisine yerleştirilen diyaframlar, yağlanmamış veya sperm öldürücü özelliği bulunan prezervatifler bakteriyel enfeksiyonlara zemin hazırlayabilir.

Vajinanın doğal asidik yapısını bozmayın

Kadınlarda, vajinanın doğal asidik bir yapısı vardır. Vajinanın asidik özelliği ile dışarıdan gelen mikroplar öldürülür ve hastalıklardan korunma sağlanır. Vajina pH’sının yükselmesi, mikropların vajinada üremelerini, çoğalmalarını ve hastalık yapmalarını kolaylaştırır. 

Vajinanın sabun gibi yüksek pH’lı temizleyicilerle yıkanması bir temizlik olarak zannedilse de, sabunların bazik olması ve vajina pH’sını yükseltmeleri nedeniyle mikroplara yaşama şansı verir ve hastalık oluşmasını kolaylaştırır.

Vajinal temizliğin düşük pH’lı intim temizleyicilerle veya sadece su ile yapılması önerilir. 

Lütfen! Kız çocuklarınızın cinsel organını sabun, duş jeli veya diğer bazik karakterli temizleyicilerle temizlemeyiniz!

Tanı

İdrar yolu enfeksiyonlarını teşhis etmek için kullanılan bazı testler ve yöntemler şöyledir:

İdrar tahlili

Doktorunuz idrarınızdaki beyaz kan hücrelerini, kırmızı kan hücrelerini veya bakterileri değerlendirmek için laboratuvar analizi yapmak üzere idrar örneği isteyebilir.

İdrar örneği verirken, idrar örneğinize sonradan mikrop bulaşmasını engellemek ve doğru sonuca ulaşmak için, öncelikle genital bölgenizi antiseptik bir pedle silerek temizleyiniz. Sonra bir miktar tuvalete işeyiniz. Sonra idrar tüpüne işeyiniz.

İdrar kültürü

Basit İYE’ler için geniş spektrumlu antibiyotikler yeterli olacaktır. Uzun süren veya tekrarlayan İYE’ler için idrar kültürü iyi bir seçenek olabilir.

Doktorunuz idrar kültürü yaptırmak isteyebilir. İdrar örneğiniz bakterilerin çoğalabileceği uygun ortamda bekletilir. Hangi bakterilerin çoğaldığı incelenir. Örnekte çoğalan bakteri, hastalığınıza neden olan bakteriyi ortaya koyar ve o bakteriye yönelik antibiyotik tedavisi başlanabilir.

Görüntüleme yöntemleri

Sık sık İYE yaşıyorsanız ve tedaviye rağmen yeterli iyileşme sağlanamıyorsa doktorunuz hastalığınızın yapısal bir anormallikten kaynaklandığını düşünebilir. İdrar yollarınızı görüntülemek için; ultrason, bilgisayarlı tomografi (BT) taraması veya manyetik rezonans görüntüleme (MRI) isteyebilir. Doktorunuz ayrıca idrar yolunuzdaki yapıları daha iyi görebilmek için görüntüleme esnasında kontrast boya kullanabilir.

Sistoskop

Tekrarlayan üriner sistem enfeksiyonunuz varsa ve doktorunuz üretra ve mesanenizin içini görmek isterse, üretra ve mesanenin içini görmek için sistoskop isminde kameralı ince bir tüp kullanabilir. Sistoskop üretra içine yerleştirilir ve mesanenize ilerletilir. Görüntüler alınır.

Tedavi

İdrar yolu enfeksiyonlarında tedavi, hastalığa neden olan bakteriye yönelik antibiyotik vermektir.

Basit İYE tedavisi

Basit İYE’ler için yaygın olarak önerilen ilaçlar şunlardır:

• Trimetoprim / sülfametoksazol: Bactrim, Metoprim, Sulfaprim Septra
• Fosfomisin: Monurol, Uromisin, Uroday
• Nitrofurantoin: Uriseptin, Piyeloseptyl, Macrodantin, Macrobid
• Sefaleksin: Sef, Maksipor, Bilfasin, Keflex
• Seftriakson: Forsef, Cefaday, Triaxon

Siprofloksasin (Cipro), levofloksasin (Levaquin) gibi florokinolonlar olarak bilinen antibiyotik ilaç grubu, basit İYE’ler için genel olarak önerilmemektedir. Bu ilaçların faydaları ve yan etkileri düşünüldüğünde, riskleri genellikle faydalardan daha ağır basmaktadır. Ancak, karmaşık bir üriner sistem enfeksiyonu veya böbrek enfeksiyonu gibi bazı durumlarda, başka tedavi seçeneği yoksa doktorunuz florokinolon reçete edebilir.

Antibiyotik kullandıktan sonra üriner sistem enfeksiyonu belirtileriniz 2-3 günde kaybolabilir. Ancak idrar yollarınızda bakterilerin tamamen temizlenmesi ve İYE’nin tekrarlamaması içi reçetenizdeki antibiyotikleri tamamen doktorunuzun reçete ettiği şekilde kullanın.

İdrar yolları su kanallarına sahip bir havuz gibidir ve kıyıda köşede belirti vermeyen bakteriler kalmaması için antibiyotik tedavinizi yarım bırakmayın!

Doktorunuz ayrıca idrar yaparken yanma ve ağrı hissini hafifletmek için mesanenizi ve üretranınızı uyuşturan bir ağrı kesici ilaç (analjezik) reçete edebilir, ancak ağrı genellikle bir antibiyotiğe başladıktan hemen sonra rahatlar. İyi haber, ağrılarınız hafiflediğinde ağrı kesicilerinizi kullanmayı bırakabilirsiniz.

Tekrarlayan İYE tedavisi

Sık tekrarlayan üriner sistem enfeksiyonu şikayetleriniz varsa doktorunuz aşağıdakiler gibi tedavi önerilerinde bulunabilir:

• düşük doz antibiyotikler: Başlangıçta altı ay ancak bazen daha uzun sürebilir
• Enfeksiyonlarınız cinsel aktiviteye bağlıysa, cinsel ilişkiden sonra tek bir doz antibiyotik
• Menopoz sonrası vajinal östrojen tedavisi

Şiddetli İYE tedavisi için hastaneye yatırılmanız ve i.v. (damardan) antibiyotik tedavisi almanız gerekebilir.

Tedaviye yardımcı öneriler

İdrar yolu enfeksiyonları idrar yaparken yanma ve şiddetli ağrı nedeni olabilir, ancak antibiyotikler enfeksiyonu tedavi edene kadar rahatsızlığınızı hafifletmek için şunları yapabilirsiniz:

• Bol su için. İçilen su miktarı arttıkça üretilen idrar miktarı artar. İdrar artışı, mesane ve idrar yollarını temizler.
• Ağrı hissini azaltmak için mesanenizin üzerine ılık ancak sıcak olamayan bir ısıtma yastığı yerleştirin.
• Mesanenizi tahriş edecek içeceklerden kaçının.
• Narenciye tüketimini azaltın.
• Alkol almayın.
• Kafein içeren kahve, siyah çay, kola ve enerji içecekleri dahil diğer içeceklerden uzaklaşın.

Kafein en çok nelerde bulunur?

Alternatif tıp

İYE’leri önlemek için Yaban Mersini Suyu (Cranberry juice) içebilirsiniz. Meyve suyu veya tablet formundaki Yaban Mersini Suyu (Cranberry juice) ürünlerinin enfeksiyonla mücadele özelliklerine sahip olabileceğine dair bazı belirtiler vardır. Araştırmacılar, kızılcık suyunun üriner sistem enfeksiyonunu önleme yeteneğini araştırmaya devam ediyor, ancak sonuçlar kesin değil.

Çoğu insan için kızılcık suyu içmek güvenlidir, ancak bazı insanlarda mide bulantısı veya ishale neden olabilir.

Warfarin gibi kan inceltici (kan sulandırıcı) ilaçlar alıyorsanız yaban mersini suyu (Cranberry juice) içmeyin.

Gebelikte idrar yolu enfeksiyonu

Gebelikte idrar yolları enfeksiyonu daha önemlidir. Enfeksiyon gebede erken membran rüptürüne ve istenmeyen başka durumlara neden olabilir. Erken membran rüptürü, anne karnında bebeği muhafaza eden membranların doğumdan (37. haftadan) önce yırtılmasıdır.

Gebeyken takip amaçlı idrar tahlillerinizi yaptırmayı ihmal etmeyiniz ve idrar yaparken yanma ve ağrı hissi duyduğunuzda mutlaka doktorunuza belirtiniz.

Hangi doktora gitmeliyim?

Basit bir üriner sistem enfeksiyonu için aile hekiminizin vereceği reçete, antibiyotiklerinizi düzenli kullandığınız takdirde, çoğu zaman yeterli olacaktır.

Aile hekiminiz sizi, sık tekrarlayan İYE veya kronik böbrek hastalıkları şüphesiyle bir üroloğa veya nefroloğa yönlendirebilir. 

Bazı belirtilere göre danışabileceğiniz doktorlar şöyledir:

• Kum veya taş düşürüyorsanız ve ateşiniz yükseliyorsa: Üroloji hekimine
• 24 saatten daha uzun süren idrar yaparken yanma ve ağrı ile birlikte vajinal akıntı var ise: Kadın Hastalıkları ve Doğum hekimine
• Düzenli olarak kullandığınız çok sayıda ilaç var ise ve idrarınızdan kan geliyorsa veya idrar renginiz kırmızı/pembe ise: Nefroloji (iç hastalıkları) hekimine
• İdrar yaparken kan geliyorsa: Üroloji hekimine
• İdrar yaparken vajinada yanma ve ağrı hissi ile beraber yüksek ateş, titreme, sırt ağrısı, karın ağrısı veya kusma görülüyorsa üriner sistem enfeksiyonunun böbrekleri etkilediğinden şüphelenilir. Bu durumda: Üroloji hekimine
• Vajina etrafında kaşıntı, akıntı, renk değişikliği veya kötü koku gibi şikayetleriniz var ise: Kadın Hastalıkları ve Doğum hekimine
• Gebe kadınlar: Kadın Hastalıkları ve Doğum hekimine