Probiyotikler Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Güncel çalışmalarda probiyotiklerin birçok sindirim sistemi hastalığının tedavisinde ve hastalıklardan korunmada etkili olduğunu göstermiştir.

Bakterilerin veya virüslerin neden olduğu ishaller, bazı alerjik hastalıklar ve sindirim sisteminde inflamasyonla seyreden inflamatuar bağırsak hastalıkları probiyotiklerin olumlu etki ettiği hastalıklardan bazılarıdır.

Floradaki bakteri dengesinin bozulması durumunda ise otoimmün hastalıklar, iltihaplı bağırsak hastalıkları, diyabet, alerji ve obezite gibi hastalıklar gelişebilir.

Probiyotik nedir?

Sağlığımıza faydalı olması amaçlanan canlı mikroorganizmalardır.

İnsan vücudunu bakteriler ve diğer mikroorganizmalar için bir “konak” olarak hayal edebilirsiniz. Her ne kadar vücudumuzdaki bakterileri ve diğer mikroorganizmaları zararlı “mikroplar” olarak düşünsek de, günümüzde sayıları giderek artan bilimsel araştırmalar canlı mikroorganizmaların bazı hastalıkların tedavisinde, hatta önlenmesinde kullanılabileceğini göstermektedir (1).

Probiyotik ürünlerdeki mikroorganizmaların çoğu, vücudumuzda doğal olarak yaşayan mikroorganizmalarla aynı veya benzerdir.

Probiyotik özellik taşıyan mikroorganizmaların insan sağlığı üzerindeki olumlu etkileri ilk defa 1908 yılında, Nobel ödüllü Rus araştırmacı Elie Metchnikoff tarafından ortaya atılmıştır. Teori, Bulgar köylülerinin uzun yaşamalarının bolca fermente süt ürünü tüketmelerine bağlı olduğunu ve bağırsak florasını olumlu etkileyerek kişilerin yaşam sürelerini arttırabilmesine dayanmaktaydı (3, 4).

Metchnikoff Bulgar köylülerinin bol miktarda yoğurt tükettiklerini görüp yoğurdu incelendiğinde canlı bakterilerle karşılaşmış ve yoğurt tüketimi ile laktobasillerin bağırsaklardaki zararlı mikroorganizmaların yerini aldığını ileri sürmüştür.

Probiyotikler nasıl etki eder?

Mikrobiyotanızdaki “iyi” ve “kötü” bakteriler arasında sağlıklı bir dengeye sahip olduğunuzda, vücudunuz iyi sindirimi sürdürmekten güçlü bir bağışıklık sistemini desteklemeye kadar birçok yönden fayda sağlayabilir. “Kötü” bakteriler baskın olduğunda ise bir dizi sağlık sorunu ortaya çıkabilir.

Probiyotiklerin, mikrobiyom olarak da bilinen bağırsak floranızı olumlu yönde etkilediğine inanılmaktadır.

Farklı probiyotik türlerinin farklı etkileri olabilir. Örneğin, belirli bir Lactobacillus türü bir hastalığı önlemeye yardımcı oluyorsa, bu mutlaka başka bir Lactobacillus türünün veya Bifidobacterium probiyotiklerinden herhangi birinin aynı şeyi yapacağı anlamına gelmez.

Neden probiyotik?

İnsan vücudunun yaklaşık 2 m²’si deri ile 300 m²’si mukozal yüzey ile kaplıdır.

Deri ve mukozal yüzeylerde yaşayan bakteri sayısı insanın kendi hücrelerinden daha fazladır (5).

Sindirim sistemimiz, dış ortamdan yiyecek ve içeceklerle gelen zararlı ajanlara (patojen mikroorganizma, kimyasal ajanlar), besin maddelerinden oluşan antijenlere ve normal gastrointestinal flora orjinli antijenlere karşı devamlı savaş halindedir.

Probiyotik desteğinin bağırsak savunma bariyerini destekleyeceği gösterilmektedir.

Faydaları

Yeterli ve doğru probiyotik alımı hangi hastalıklara faydalıdır ve ne işe yarar:

• Kardiyovasküler hastalık gibi inflamasyonu ve inflamatuar durumları azaltır
• Bağışıklık tepkisini düzenler
• Solunum, sindirim ve dişeti enfeksiyonlarını önler
• İrritable bağırsak sendromu, şişkinlik, kabızlık ve ishal gibi sindirim koşullarını iyileştirir
• Depresyon ve kaygıyı iyileştirir
• Alerji ve egzamayı iyileştirir
• Ağırlık yönetimini destekler

Probiyotiklerin belirli bir sağlık durumuna faydaları genellikle kullanılan bakteri türüne bağlıdır. Bu nedenle, takviye almadan önce, hangi suşların aradığınız faydaları sunduğunu öğrenmelisiniz.

Genel kullanımınız için takviyenizin çeşitli suşlara ve yeterli sayıda bakteriye sahip olduğundan emin olmalısınız.

Her probiyotik takviyesi aynı değildir ve vücudunuzda aynı etkileri göstermezler. Bu nedenle, sağlık sorunlarınıza yönelik takviyeler konusunda sağlık profesyonellerinden destek almanızı tavsiye ederiz. Doğru takviyeler ve doğal probiyotik besinler ile sağlığınıza ve bağışıklığınıza destek verebilir.

Faydalara rağmen probiyotiklerin de sınırlamaları olduğu unutulmamalıdır. Bu faydaları optimize etmek için sağlıklı mikrobiyotanızı destekleyecek, doğal probiyotik besinlerden zengin sağlıklı bir beslenme planı ve yaşam tarzı sürmeniz gerekecektir.

Probiyotik eksikliği nasıl anlaşılır?

Vücdumuzdaki “iyi” ve “kötü” bakterilerin dengede olmasının, sağlığımız açısından ne derece önemli ve olumlu olduğundan bahsetmiştik.

Her ne kadar suşlar, “iyi” bakteri veya “kötü” bakteri olarak etiketlenmiş olsalar da, ikisi de oldukça kolay zarar gören tek hücreli organizmalardır. Örneğin boğaz enfeksiyonunuz için alacağınız antibiyotikler, kötü bakterilerle mücadele ederken aynı zamanda iyi bakterilerinizi de öldürür (6).

“İyi” bakterilerimizin egemenliğini yitirmesi veya bağırsaklarımızdaki ekosistemin dengesinin bozulması bir dizi sağlık sorununa neden olabilir:

• Bağırsak düzensizliği (ishal ve kabızlık)
• Aşırı maya çoğalması (kaşıntıya, anüs çevresinde yanmaya ve vajinal ve oral maya enfeksiyonlarına neden olabilir)
• Disbiyoz (iyi bakteri eksikliği veya bakteri dengesizliğinin teknik adı)
• İrritabl bağırsak sendromuna sahip kişiler için ek komplikasyonlar

Doğal probiyotik besinler

Bazı fermente gıdaları ekleyerek diyetiniz yoluyla doğal probiyotik alımınızı destekleyebilirsiniz. 

Fermente ürünler, bakterilerin gelişmesi için ideal bir ortam sağladıkları için en iyi kaynaklar olarak kabul edilmektedir (7). 

Bazı süt ürünlerinde ayrıca ilave probiyotikler bulunur.

Probiyotik en çok nelerde bulunur? (7, 8)

• Yoğurt
• Kefir
• Turşu
• Tarhana
• Boza
• Şıra
• Kambucha çayı
• Peynir
• Sirke

Tüm fermente gıda ve içecekler probiyotik içermez. Örneğin, alkollü içecekleri probiyotik kaynağı olarak kullanamazsınız.

Bununla birlikte, bira (9) ve şarap, probiyotik bakteriler için besin (prebiyotikler) sağlayarak bağırsak bakterilerinin dengesini iyileştirebilen polifenoller (10) adı verilen bitki bazlı maddeler içerir (11). Yine de, alkolün toplam zararı göz önünde bulundurulduğunda tüketilmesi tavsiye edilmez.

Anne sütü, bakteriler ve mantarlar tarafından mayalanmamasına ve fermente olmamasına rağmen doğal bir probiyotik kaynağıdır (7).

Doğal mı takviye mi?

Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, gıda veya takviyelerle alınan probiyotikler bağırsaklarımıza yerleşebilir (12).

Takviyelerden tutarlı miktarda probiyotik almak daha kolaydır. Ancak doğal besinleri tercih ettiğinizde, diğer besinlerin de faydasını görürsünüz (12).

Probiyotikler, fermente edilmiş gıdalarla veya takviye formunda (kapsül veya toz gibi) alınabilir. Ek olarak takviyeye ihtiyacınızın olup olmadığı, kişisel beslenme koşullarınıza bağlıdır.

Her iki yaklaşımı da denemek ve size daha iyi sonuç verenin ne olduğunu görmek isteyebilirsiniz.

Hiçbir gıda takviyesi, yeterli ve dengeli bir beslenmenin yerini alamaz.

Bağışıklık sisteminizin güçlü olması ve sağlığınız için günlük ihtiyacınız kadar vitamin, mineral, lif ve gerekli diğer aktif bileşikleri doğal kaynaklardan karşılamanız ilk hedefiniz olsun.

Eğer çeşitli nedenlerden dolayı gereksinimlerinizi karşılayamıyorsanız gıda takviyeleri beslenme eksikliklerini tamamlayabilir, ancak beslenme hatalarını telafi edemez.

Probiyotik olarak kullanılacak mikroorganizmaların sahip olması gereken özellikler:

• İnsan orjinli olmalı
• Canlı olmalı, besinlere ilave edildiğinde canlılığını kaybetmemeli
• Mide ve safra asitlerine dayanıklı olmalı
• İntestinal mukozaya tutunabilmeli
• Etkinliği gösterilmiş sağlık yararları olmalı
• Konak için patojen ve karsinojenik olmamalı
• Normal florayı bozmadan patojen bakterilere etki etmeli
• Doğal floraya adapte olabilmeli
• Antimikrobiyal maddeler salgılayabilmeli (13, 14, 15, 16, 17)

Suş tedaviyi belirler

Probiyotik gıda olarak satın aldığınız gıdaların herhangi bir hastalık üzerinde etkisi olabilmesi sadece SUŞ’a aittir. Türe değildir.

SUŞ bakterinin cins ve türden sonra yazılan rakamsal kodlarıdır. Aynı türün farklı suşlarının farklı etkileri vardır.

Probiyotik içeren ürünlerde cins, tür yazılmalıdır.

Genellikle ürünlerde yazılan “probiyotik mayası”, “probiyotik kültürü” veya “kefir mayası” ”kefir kültürü” gibi genel ifadeler yetersizdir.

Bu nedenle gerek probiyotikli yoğurtlarda gerekse kefir gibi probiyotikli içeceklerde bakteri miktarı, bakteri cinsi, bakteri türü ve bakteri suşları açıkça yazılmalıdır.

İçinde hangi suş olduğunu bilmediğimiz canlı bakteriler, biz tüketicilerden saklanmamalıdır.

Her bir bakterinin farklı görevleri vardır, kendine özgün farklı davranış modelleri vardır.

Prebiyotikler ile probiyotikler farkı

Bazen birbirinin yerine kullanılsalar da, probiyotik ile prebiyotik aynı şey değildir. 

Probiyotikler gerçek bakterilerdir, prebiyotikler ise iyi bakterilerin gelişmesi için sağlıklı bir ortam oluşturmaya yardımcı olan sindirilmeyen besinlerdir.

Yaygın olarak kullanılan ve araştırılan bazı prebiyotikler:

• Doğal olarak oluşan prebiyotiklere bir örnek, anne sütü oligosakkaritleridir.
• 2-fukosilaktoz ve lakto-N-neo-tetraoz gibi seçili anne sütü oligosakkaritleri, hali hazırda bazı bebek formüllerine ilave edilmektedir (18, 19).
• Diğer prebiyotik örnekleri:
  • İnülin
  • Oligofruktoz
  • Fruktooligosakkarit
  • Galaktofruktoz
  • Galaktooligosakkarit

Prebiyotik besinler nelerdir?

Prebiyotik besinler daha çok bitkilerde bulunur.

• Soğan
• Sarımsak
• Pırasa
• Enginar
• Yer elması
• Karahindiba
• Brokoli
• Brüksel lahanası
• Kurubaklagiller
• Muz
• Yulaf
• Çavdar gibi tahıllar

…yararlı bakterilerimizin prebiyotik besin kaynaklarına örnek olarak gösterilebilir.

Prebiyotikleri takviye olarak almak isterseniz, ürünün etiketinde belirli terimler görebilirsiniz. Yaygın olarak tüketilen prebiyotikler:

• Fruktanlar ( inülin ve fruktooligosakkaritler)
• Galakto-oligosakkaritler (GOS)
• Oligofruktoz (fruktoz)
• Dayanıklı nişasta
• Oligosakkaritler en iyi bilinen prebiyotiklerdir.

Probiyotikler zararlı olabilir mi?

• Çoğu araştırmada probiyotiklerin olumsuz yan etkileri ya hiç gösterilmemiştir ya da oldukça azdır. Yine de, araştırmaların hala erken aşamalarda olduğu unutulmamalıdır.
• Probiyotikler, belirli sağlık sorunları olan veya bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için risk oluşturabilir (21).
• Herhangi bir ek takviye veya diyet değişikliğinde olduğu gibi, medikal miktarlarda probiyotik tüketmeden önce sağlık uzmanınızla konuşmanız önemlidir.

Hap Bilgiler

1. Probiyotiklerin akut ishal, antibiyotikle ilişkili ishal ve bebeklerde sıklıkla görülen bir cilt hastalığı olan atopik egzama için yararlı olabileceğine dair bazı kanıtlar vardır.
2. Bazı probiyotikler araştırmalarda umut vaat etmektedir. Yine de kullanımlarını destekleyen güçlü bilimsel kanıtlar eksiktir.
3. Farklı ürünler, farklı probiyotik bakteri türleri içerebilir ve insan vücudunda farklı etkilere sahip olabilir. Etkileri de kişiden kişiye değişebilir.
4. Herhangi bir diyet takviyesi almayı düşünüyorsanız, önce sağlık uzmanınıza danışın. Bilimsel olarak kanıtlanmış tedavileri, kanıtlanmamış ürünler veya uygulamalarla değiştirmeyin.

Soru Cevap